Kirish I bob

Uy-joy fondiga xizmat ko’rsatishda energiya tejamkorlikka ta’sir etuvchi omillar

Dunyoda aholi soni ko’payib, texnik taraqqiyot ildamlagani sari uy-joy fondiga xizmat ko’rsatishda energiya tejamkorlika ta’sir etuvchi omillar juda ham ko’p bunga sabab energiyaga bo’lgan talab ham ortib bormoqda.

1. 
   Uy ho’jaliklari o’z uy-joylarining issiqlik-izolyasiyasi, germetizasiyasi, isitish va issiq suv ta’minoti tizimi nuqtai nazaridan qoniqadilar. Shunday qilib, so’rov o’tkazilgan uy xo’jaliklarining 80,5%i uylarining energiya samaradorligi darajasi ularni butkul qoniqtirishini ta’kidlashmoqda. Uy xo’jaliklarining 90%ida foydalanilayotgan isitish qozonlarining foydalanish muddatidan o’tib ketganligiga qaramasdan, uy egalarining 89%i isitish qozonlarini almashtirish talab etilmaydi deb hisoblaydilar. Bundan tashqari, ularning fikricha, isitish qozonlarini almashtirish ular ishdan chiqqandagina yoki butkul foydalanish uchun yaroqsiz holga kelganda talab etiladi.
   
2. 
   Energiya tejaydigan uskunalarning qimmatligi – asosiy muammo emas.
   

Aholining ongida o’rnashib qolgan hatti-harakat qoidalari mavjudki, ularga asosan ko’pchilik holatlarda aholi uchun hech qanday harajatlar qilishga olib kelmaydigan biroq tabiiy gaz hajmlarini sezilarli tejashga yordam beradigan chora-





⁶ http://uza.uz/posts/110809
tadbirlarni qo’llamaydilar. Masalan, isitish mavsumi davomida ob-havoning harorati ko’tarilsa, aholining faqat 35%i termostatni qo’yib haroratga keltiradi yoki isitish qozonidagi gaz bosimini pasaytiradi. Aholining qolgan 65%i esa oynalarni ochishadi va xonani shamollatishadi. Shuning evaziga bitta uy-joyga to’g’ri keladigan yillik gaz yo’qotish 1200 kubometrni tashkil etadi.
Aholi tabiiy gazga nisbatan elektroenergiyadan tejamliroq foydalanishi aniqlandi. Masalan, aholining deyarli 70% zarurat yo’qligida chiroqni o’chiradilar, bu esa ob-havo harorati ko’tarilganda gaz bosimini nazorat qiluvchi kishilar sonidan 2 barobar ko’pdir. Gazga nisbatan bunday munosabatning mavjudligi narxining nisbatan pastligi va insonlar ongida o’rnashib qolgan hatti-harakatlar bilan asoslanadi.

3. 
   Aholi energiya tejashni to’sqinlik qiluvchi omil sifatida qaraydi.
   

Aholining atigi 19,1%i energiya tejashni yangi imkoniyatlar sifatida ko’radi. 33,3%i esa energiya samaradorligini oshirish zaruratiga to’sqinlik qiluvchi omil sifatida qaraydi va bu ularning qulay turmush kechirishlariga to’sqinlik qiladi deb hisoblaydi. Diqqatga sazovorligi shundaki, bunday fikrlash asosan aholining yaxshi ta’minlangan qatlamiga tegishlidir.

4. 
   Aholida energiya tejash bo’yicha qat’iy maqsad shakllanmagan. So’rovnoma natijalariga ko’ra, yaqin ikki yil ichida aholining deyarli 40%i
   

5%dan kam, 30%i esa 5-10% gazni tejashni reja qilayotgani ma’lum bo’ldi. O’z o’rnida ta’kidlash kerakki, energiya tejash bo’yicha dasturlarga kiritilgan eng kam me’yor yiliga 10% va undan yuqori bo’lishni talab etadi. Gazning hatto eng kichik hajmlarda bo’lsada tejash bo’yicha xohishning yo’qligi, aholining yaxshi ta’minlangan qatlamiga xarakterlanadi.
Uy xo’jaliklari ichida 10-20% gazni tejash rejasi asosan o’rtacha daromadga ega uy xo’jaliklariga tegishli. Bu esa bir tomondan, o’rta sinfning energiya tejash zarurati va undan kutilayotgan samaralarni yaxshi anglashi bilan izohlansa, ikkinchi tomondan, gaz narxlarining oshishi yuqori daromadga ega guruh vakillariga nisbatan o’rta sinf uchun ko’proq ta’sir etishi bilan izohlanadi.

5. 
   Aholi energiya tejash samaralari to’g’risida yetarlicha xabardor emas: uy xo’jaliklarning 84%i binolarda energiya tejash tamoyillarini joriy qilinishi evaziga qanday hajmdagi gazni (va uning qiymatini) tejash mumkinligi to’g’risida hatto tasavvurga ham ega emasligini qayd etishdi. So’rovnoma davomida uy xo’jaliklariga tejash imkoniyati bo’lgan hajmlar to’g’risida ma’lumot berilganda, energiya tejash uchun investisiyalar kiritishga rozi bo’lgan uy xo’jaliklari ulushi
   

10%dan 63,9%gacha ortdi. Tijorat korxonalari

1. 
   Uy xo’jaliklariga nisbatan ko’proq rag’batga ega. Uy xo’jaliklari bilan solishtirganda, tijorat korxonalari energiya tejash bo’yicha ko’proq
   

rag’batga ega. Tijorat korxonalari egalarining 86,9%ini gaz narxlari havotirga solmoqda va 86,6% energiya tejashni muqarrardir deb hisoblaydilar.
Respondentlarning 100%i energiya samaradorligi yechimlari to’g’risida eshitgan, 71,7%i energiya samaradorligi chora-tadbirlaridan yaxshi xabardor.

2. 
   Energiya tejash uskunalari va materiallarning amaldagi tarif va narxlari sharoitida energiya samaradorligini ko’tarish uchun mablag’lar kiritishni istamaydilar. Tijorat korxonalari egalari gaz tariflarining o’sishi 25-30%ni tashkil etsagina energiya samarador ligiga ko’tarishga mablag’lar yo’naltirishga tayyor ekanliklarini qayd etishmoqda. Ko’pchilik respondentlar energiya resurslarining amaldagi tariflari sharoitida energiya tejashga yo’naltirilgan mablag’lar o’zini oqlamaydi deb hisoblaydilar.
   
3. 
   Amaldagi holat saqlanib qolgan taqdirda yuzaga keladigan muammolar Energiya iste’molining amaldagi holati saqlanib qolsa, 2030 yilga kelib
   

binolarda energiya resurslariga bo’lgan talab 61,2 mln.t.n.e.ni tashkil etadi.
So’rovnoma natijalariga ko’ra, binolar sektoriga energiya samaradorligi darajasining pastligi, energiya resurslarining foydalanishda isrofgarchiliklarga yo’l qo’yilishi, rag’batlantirish darajasining pastligi hamda aholi va korxonalarning energiya tejashga investisiyalar kiritishga tayyor ekanliklari xarakterlidir.
Istiqbolda esa ushbu omillarga qo’shimcha sifatida binolar sektorida energiya resurslariga bo’lgan talabning keskin ortishi ham qo’shiladi. Talabning keskin ortishi qo’yidagilar bilan izohlanadi:
⁂ aholi daromadlarining oshishi natijasida kondisionerlar, orgtexnikalar, kir yuvish mashinalari, muzlatgichlar va boshqa maishiy texnikalarga bo’lgan talabning ortishi;
⁂ urbanizasiya jarayonlarining tezlashishi;
⁂ aholi sonining yuqori sur’atlar bilan o’sishi, uy xo’jaliklari modellari va hajmlarining o’zgarishi (oiladagi kishilar sonining kamayishi, mononuklear va polinuklear oilalar) hamda mos ravishda uy-joyga bo’lgan talabning ortishi;
⁂ Yashash va foydalanish uchun qulayliklar darajasi yuqori bo’lgan yashash va jamoat binolari ulushining ortib borishi;
⁂ ta’lim, medisina, sport, savdo va ko’ngil ochish va maishiy muassasalar xizmatlariga bo’lgan talabning yanada yuqori sur’atlar bilan o’sishi;
⁂ hozirgi paytda mavjud bo’lgan “yashirin” defisitni qoplash zarurati Energiyani tejash - bu resurslardan yanada samarali foydalanishni ta'minlashga
qaratilgan chora-tadbirlar yoki tadbirlar majmuidir. Energiya tejamkorlikka ta’sir etuvchi omillar:

• 
  energiya hisoblagichlarining sifati yomonligi, va eskirganligi
  
• 
  uy-joy fondining sifati yomonligi yani issiqlikni yo’qotib qo’ymoqdamiz
  
• 
  Sanoat korxonalari ortiqcha energiya sarf qilishi
  
• 
  Tabbiy resurslardan oqilona foydalanmasligimiz v.h.k
  

Energiya samaradorligini oshirish uchun qanday choralar ko’rish kerak.
Nimalarga ko’proq ahamiyat qaratishimiz lozim.

1. 
   Xulq-atvor energiyasini tejash. Energiya kerak bo’lmaganda, ulardan foydalanishni minimallashtirish - bu aholining odatidir. Energiyani tejash iqtisodiy jihatdan foydali degan pozitsiyani anglash kerak. Axborotni qo’llab-quvvatlash, targ'ibot usullari, energiya tejash bo’yicha mashg'ulotlar orqali erishiladi.
   
2. 
   Bino va inshootlarda energiyani tejash, ularning inshootlarini takomillashtirish. Ushbu tadbirlarning aksariyati issiqlik energiyasi, shuningdek issiqlik maqsadlarida foydalanadi va yoritish uchun ishlatiladigan elektr energiyasini tejash orqali erishishimiz mumkin.
   
3. 
   Energiya sarfini boshqarish tizimini yaratish. Bugungi kunga kelib, energiyani ishonchli va tejamkor hisobga olish tizimini tashkil etish uchun barcha zarur shart- sharoitlar yaratilgan. Shu bilan birga, hisoblagichlarni o’rnatishdan maqsad nafaqat energiya yukining haqiqiy va shartnomaviy qiymati o’rtasidagi farqni tejash, balki ma'lum bir ob'ektda energiya sarfini kuzatish tizimini yaratish uchun energiya uchun o’lchash moslamalarini o’rnatishdir.
   

Joriy va kelgusi yillar energetika sohasini yanada rivojlantirishning muhim bosqichi bo’lishi kutilmoqda. Yoqilg’i-energetika resurslarini iqtisod qilish, yoqilg‘i balansini diversifikatsiyalash maqsadida investitsion loyihalarni amalga oshirish ishlari davom ettiriladi. Bug’-gaz qurilmalari negizida ishlab chiqarishning zamonaviy texnologiyalarini joriy etish, yoqilg’i-energetika balansida qattiq yoqilg’i va gidroenergiya resurslarning ulushini oshirish, magistral elektr tarmoqlarini qurish, hududiy elektr tarmoqlarini modernizatsiyalash, yangi elektr xo’jaliklarini barpo etish shular jumlasidandir.
Aholi turmush sharoitining yaxshilanishi, mamlakat iqtisodiyotining o’sishi energiya ta'minoti, tejamkorligi bilan bevosita bog’liqdir. Shuning uchun jamiyat hayotining barcha jabhalarida energiyaga nisbatan munosabatni o’zgartirish, aholi o’rtasida, ayniqsa, yoshlarimiz tarbiyasida bunga alohida e'tibor qaratish muhimdir. Farzandlarimizga bolalikdan energiyani tejash, iqtisod qilish va undan samarali foydalanishni o’rgatishimiz lozim.
Energiyani tejash – yoqilg’i energetika resurslaridan samarali foydalanishga va qayta tiklanadigan resurslarni iqtisodiy aylanishga jalb qilishga qaratilgan huquqiy, ilmiy, ishlab chiqarish, texnik tadbirlarni amalga oshirish.
Energiyani tejash, tizim funktsiyasi sifatida, energiya sarfini optimallashtirish uchun energiya sarfini tahlil qilish va boshqarish uchun doimiy ishlaydigan tizim
bo’lishi kerak. Aynan ushbu jarayonning uzluksizligi ishlashi kerakli natijalarga erishishga imkon beradi.
Energiya samaradorligi - bu energiya resurslaridan samarali (oqilona) foydalanish - yoqilg'i-energetika resurslaridan foydalanishning texnika va texnologiyalarni rivojlantirishning hozirgi darajasida va atrof-muhitni muhofaza qilish talablariga rioya qilishning iqtisodiy asoslangan samaradorligiga erishishdir.
Hozirgi vaqtda eng dolzarb masala - uy-joy energiyasini tejash (uyda energiya tejash), shuningdek uy-joy kommunal xo’jaligi sohasida energiya tejash. Uni amalga oshirishga to’sqinlik qiluvchi narsa - ayrim turdagi resurslar (elektr energiyasi, gaz) uchun aholi uchun tariflar o’sishining cheklanishi, uy-joy kommunal xo’jaligi korxonalaridan energiya tejaydigan dasturlarni amalga oshirish uchun mablag’ yetishmasligi, ulushning pastligi individual o’lchash moslamalari bilan hisob- kitoblar va standartlarni qo’llash, shuningdek energiya tejashning ommaviy bozor madaniyati yo’qligi.
Mamlakatimiz Prezidenti tomonidan har yilgi Murojaatnomada belgilab qo’yilgan asosiy vazifa iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini, shu jumladan elektr energetikasini rivojlantirish va energiya tejaydigan, ekologik toza texnologiyalarni joriy etishni infratuzilmani qo’llab-quvvatlashdir.
Uy-joy kommunal xo’jaligini isloh qilish uchun asos bo’lib, xizmatlarni ishlab chiqarishda xarajatlarni kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuidir. Bu jarayonni amalga oshirishning iqtisodiy asoslari energiya tejashdir.
Uy-joy kommunal xo’jaligi sohasida energiya tejash siyosatining yakuniy maqsadi uy-joylarni saqlash va ulardan foydalanish xarajatlarini kamaytirish va shunga muvofiq uy-joy kommunal xo’jaligi ishlab chiqarishni to’xtatish holatiga o’tganda aholining iqtisodiy manfaatlarini ta'minlashdan iborat.
Uy-joy kommunal xo’jaligida energiya tejash siyosatining yakuniy maqsadlari uy-joylarni saqlash va ulardan foydalanish xarajatlarini kamaytirish va shunga muvofiq uy-joy kommunal xo’jaligi tanazzulga o’tishda aholining iqtisodiy manfaatlarini ta’minlashdan iborat.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun quyidagilarni ta'minlash kerak:
issiqlik energiyasi va suv iste'molini hisobga olish va tartibga solishni keng joriy etish, asboblar ko’rsatkichlari bo’yicha resurslarni iste'mol qilish bo’yicha o’zaro hisob-kitoblarni tashkil etish;
uy-joy kommunal xo’jaligi va davlat sektori ob'ektlarini ishonchli issiqlik va suv bilan ta'minlashni ta'minlovchi energiya tejash bo’yicha chora-tadbirlar majmuini amaldagi energiya manbalarini kengaytirmasdan amalga oshirish;
energiya tejash jarayonini rag’batlantirishning iqtisodiy mexanizmini yaratish; energiya tejashga yo’naltirilgan tariflar, standartlashtirish, sertifikatlashtirish
va metrologiya tizimini takomillashtirish.
Energiya tejash va energiya iste'moli jarayoni ishtirokchilarining asosiy vazifasi nafaqat resurslarga bo’lgan talabni boshqarish va energiya tejashni rag’batlantirish uchun barcha qo’llardan kompleks foydalanish, balki aholini qiziqish bilan qatnashishga undaydigan sharoitlarni yaratishdan iboratdir.
sifat standartlariga javob beradigan yashash sharoitlarini ta'minlash;
xizmat ko’rsatuvchi provayderlar xarajatlarini va shunga muvofiq tariflarni kamaytirish
taqdim etilayotgan xizmatlarning sifat standartlarini saqlash;
sanoatning zararsizlanishga o’tishi davrida aholi uchun uy-joy va kommunal xizmatlar uchun to’lovlarni to’lash tizimini isloh qilish jarayonini yumshatish.
uy-joy kommunal xo’jaligida boshqaruv, ekspluatatsiya va boshqaruv tizimini takomillashtirish;
Shartnomaviy munosabatlarga o’tish, raqobat muhitini rivojlantirish, iste'molchilarga iste'mol qilinadigan xizmatlar hajmi va sifatiga ta'sir o’tkazish imkoniyatini berish, asosan uy-joy fondini boshqaradigan va qo’llab- quvvatlaydigan, kommunal xizmatlarni materiallar, uskunalar bilan ta'minlaydigan va loyihalash ishlarini bajaradigan tashkilotlarning tanlov asosida tanlovi qurilish ishlari;
Issiqlik manbalari uchun, masalan, 1 MVt gacha, 5 MVtgacha, 10 MVt gacha va (masalan, qo’shma komissiya tomonidan - tumanlar, Iqtisodiyot vazirligi, REC) asosiy tarifni hisoblash kerak. yuqorida va CHP zavodlari uchun. Kichik hajmdagi
issiqlik elektrotexnika uchun tarifni, masalan, ko’mirdagi o’rtacha (amortizatsiya darajasi bo’yicha va inventarizatsiya bahosi bo’yicha) qozonxona uchun hisoblash kerak; ko’mir bugungi kunda Kareliya uchun asosiy yoqilg’i turi va ekologiya nuqtai nazaridan eng zararli hisoblanadi.
Asosiy narxni hisoblab chiqqandan so’ng, faqat temir yo’l tarifining koeffitsientlarini (har bir mintaqa uchun har xil) va yoqilg’ining o’zgaruvchan narxini - bir xil koeffitsientni hisoblash qoladi. Faqatgina shu tarzda issiqlik ishlab chiqaradigan korxonalarni energiya tejaydigan texnologiyalarga, yoqilg'i uchun tejamkor qozonxonalar qurishga, yuqori kaloriyali yoqilg’i ishlab chiqarish infratuzilmasiga mablag kiritish uchun turtki bo’ladi.
Eng muhimi - issiqlik sotuvchilari va xaridorlar uchun o’zaro javobgarlik (va, albatta, moddiy). Xaridor mahalliy hukumat bo’lishi sababli, issiqlik uchun to’lovning qat’iy kafolatlari mavjud, shuning uchun issiqlik uchun to’lovni to’lash va javobgarlik mexanizmini ishlab chiqish zarur. Bu Kareliyada issiqlik ta'minoti bozorini yaratishning yagona usuli hisoblanadi.
Energiya resurslarini qayta sotadigan vositachilar tashkilotlari iloji boricha ko’proq energiya sotganda va buning uchun pul olsalargina foyda ko’rishlari mumkin (va bu ular uchun eng muhimi, chunki aks holda energiya yetkazib beruvchi tashkilotlar bilan bog’liq muammolar yuzaga keladi). Ular ushbu energiya manbalari bilan ta'minlanganidan ko’proq narsani sotolmasliklari sababli, energiya ta'minotchi tashkilotlar qo’shimcha iste'molchilar yuqori tariflarda energiya tejash orqali ulangandagina energiyani tejashga undashlari mumkin. Ya'ni, iste'molchilarning turli guruhlari uchun bir nechta tariflarga ega bo’lish maqsadga muvofiqdir:

1. 
   allaqachon issiqlik olayotgan aholi;
   
2. 
   yangi qurilgan uy-joylar;
   

v) ijtimoiy va madaniy ob'ektlar;

4. 
   mavjud bo’lgan korxonalar;
   
5. 
   qurilayotgan korxonalar (yoki mavjudlari uchun qo’shimcha yuklar);
   
6. 
   ortiqcha energiya sarfi uchun tariflar, shu jumladan. issiqlik.
   

Bunday holda, energiya tejashga qo’yilgan sarmoyalarni "tijorat" tariflari tufayli qoplash mumkin va bundan olingan foydaning bir qismi byudjetga (shahar, tuman) tushishi kerak, chunki odatda tarmoqlar shaharga tegishli.
Pullik xizmatlar va boshqa ishlar orqali daromadlarni ko’paytirish uchun uy- joy bo’limlarini qimmat moliyalashtirish mexanizmidan voz kechish va energiyani tejash uchun motivatsiyani rivojlantirish dolzarbdir. Mahalliy hokimiyat idoralari ushbu bozorda hamma uchun (mulkchilik shaklidan qat'i nazar) "o’yin qoidalari" ni ishlab chiqishlari kerak, chunki o’z daromadlarini rivojlanishga sarflash imkoniyatiga ega bo’lgan yuqori rentabellikdagi uy-joy korxonalarigina sifatli xizmatlarni taqdim etishlari kerak.
Ushbu muammoni faqat bitta usul bilan hal qilish mumkin - har bir ijarachini uy-joyni boshqarishga jalb qilish kerak, ya'ni. har bir munitsipal uyni "Uy egalari uyushmasi" ga tashkil etish orqali barcha (iloji bo’lsa) kommunal uylarni aholiga o’tkazish. Ushbu uy-joylarni ta'mirlash bo’yicha tanlov e’lon qilishadi va xizmat ko’rsatuvchi tashkilotni tanlashadi. Uy-joy mulkdorlari shirkatlari energiya yetkazib beruvchi tashkilotlar bilan shartnomalar tuzib, iste'mol qilingan energiya resurslari uchun to’lashni to’laydilar. Va bundan keyin energiya tejash bilan chindan ham shug'ullanish mumkin bo’ladi. Axir, haqiqiy tejashni faqat ijarachining o’zi amalga oshirishi mumkin.
Yana bir bor ta'kidlashni istardimki, bozorning barcha ishtirokchilari tomonidan energiya tejash uchun motivatsiyani rivojlantirish zarur. Agar bozor ishtirokchilaridan ham foydasiz bo’lsa, unda umuman muvaffaqiyat bo’lmaydi. Bundan tashqari, eng muhimi, bozorning barcha ishtirokchilari tomonidan energiya tejash strategiyasini ishlab chiqish zarur va birinchi (kichik) sarmoyalar strategiyani ishlab chiqishga qaratilgan bo’lishi kerak va shundan keyingina taktik chora- tadbirlar va taktikani yechish uchun yo’l bo’lb qoladi.

3.