Kirish I bob. Pardaqanotlilar turkumining biologiyasi

Mahalliy asalarilarning xartum uzunligi 5,9-6,4mm bo’ladi. Osayishta-likniyaxshi ko’radi, ranglari har xil, oilalarga ajralgan, urug’lanmagan ona asalarining o’rtacha tana vazni 176-196mg. Bir tuxumdondagi tuxum naychalarining soni 123 tadan 185 tagacha, shuning uchun ona arining tuxum berish qobiliyati har xil, ular bir sutkada 400tadan 1500tagacha tuxum qo’yadi. Erkak ari o’rtacha 200mg keladi. Ba’zi bir oilada 10 tagacha yosh ona ari uchratish mumkin.

2.2.Asalarilarning xatti – harakati va ularni sharbat yig’ishga jalb etish.
Birorta sharbat ajratayotgan o’simlik yoki idishga sharbati quyib qo’yilgan joyni aniqlagan qidiruvchi arilar o’z uyasiga qaytib kelib,arilar zich o’tirgan mumkatak inchalari romkalar ustida alohida ko’rinishdagi o’yinlar tusha boshlaydi. Arilar uyasida 2 xil ko’rinishda, yani aylana bo’ylab va qorin qismini liqillatib o’yin tushadi.
Aylana bo’ylab o’yin tushushida ari o’zi oldin o’tirgan mumkatak inchalari ustiga kelib sakrab-sakrab tez harakatlanib, aylana bo’ylab goh u yoqqa, goh boshqa taqafga qarab, bitta yoki ikkita aylana tashkil qilib o’yin tushadi. Bunday o’yin tushushi orqali zich turgan arilarni sharbat tashishga qo’zg’atad. O’yin tushayotgan ariga yaqin turgan arilar ham sakrab-sakrab mo’ylovlarini o’yin tushayotgan arining qorin qismiga tekkizib, uning ketidan o’yin tushish yo’llarini qaytarib, harakat qila boshlaydi. Bunday aylanib o’yin tushish bir necha sekunddan to bir minutgacha davom etishi mumkin. So’ngra o’yin tushayotgan ari o’yin tushishni to’xtatib, yana boshqa mumkatak inchali ramka ustida shunday ko’rinishda o’yin tushushni davom ettiradi. Undan keyin uya teshikchasi ta-mon turib yana shu sharbat topgan joyiga uchib ketadi va uyasiga sharbat bilan qaytib kelgandan keyin yana o’yin tusha boshlaydi.
Qorin qismini liqillatib o’yin tushish o’zgacharoq bo’ladi. Ari mumkatak inchalari ustida yarim doira shaklida harakatlanib, so’ngra tez kirishib, to’g’ri chiziq bo’ylab o’yin tusha boshlagan joyiga qaytadi va yana yarim doira shaklida o’yin tushgan tarafi-ning yonida xuddi shunday o’yin tushadi, yana yarim doira shaklini to’liq doira shakliga keltiradi, keyin o’sha o’yin tushishni boshlagan joyiga qaytib borib, harakatni boshidan takrorlaydi. Mana shunday o’yin tushishi vaqtida ari yarim doira shakligacha o’yin tushib tezda qayrilib to’g’ri chiziq bo’ylab harakat qilayot-gan vaqtda qorin qismini tez liqillatib harakat qiladi. Bunday o’yin tushishlar arilarni topilgan sharbat bor joyga uchishga jalb etadi. O’simliklar sharbat ajratmayotgan bo’lsa yoki juda kam ajratsa, u holda arilar uyasida o’yin tushmaydi. O’yin tushish orqali arilar faqat oziq bor joyni topilganligini tushintiribgina qolmay, balki ujoy uyadan qancha masofada ekanligini ham tushintiradi. Agarda topilgan oziq uyadan ko’pi bilan 25 metr narida bo’lsa, unda arilar aylana bo’ylab o’yinga tushadi. Oziq topilgan joy uyadan ancha uzoq bo’lsa, arilar ikkinchi xil o’yinga tushadi. Oziq bor joy uyadan qancha uzoq bo’lsa,arilar shunchalik sekin harakatlanadi.O’yin tushishda to’g’ri chiziq bo’ylab harakatlanishda qorin qismini liqillatish ko’payib,arining yurishi esa sekinlashadi.O’yin tushish vaqtida arilar to’g’ri chiziq bo’ylab mumkatak inchalar ustida pasdan tepaga qarab yursa, u xolda oziq oftob chiqadigan tarafda bo’ladi, agarda yuqoridan pasga harakatlansa, unda kun botish tarafda bo’ladi.Moboda oziq oftob chiqadigan tarafning o’ng tomonida bo’lsa,u xolda to’g’ri chiziq bo’ylab o’yin tushish (harakatlanish) o’ng tarafga egilgan bo’ladi.Agarda to’g’ri chiziq bo’ylab o’yin tushishda arining harakati biroz chaproqqa egilsa,unda oziq oftob chiqadigan tarafning chap tomonida bo’ladi.Shunday qilib,uyadan oftob chiqqan tarafga uchishdagi to’g’ri chiziqning qayrilish burchagi orqali aniqlanadi.