Kirish i-bob. Adabiyotlar sharxi

3.5. Sirdaryoni xosil qiluvchi daryolar
3.5.1. Qoradaryo haqida qisqacha tasnif
Andijon viloyati respublikamizning boshqa viloyatlariga nisbatan suv resurslariga boy. Viloyat daryolari asosan yog’in-sochindan, ko’p yillik qor muzliklardan suv oladi. Eng katta daryosi Qoradaryo.
Qoradaryo-Farg’ona va Oloy tizmalaridan boshlanuvchi tor va Qorag’o’lja daryolarining qo’shilishidan hosil bo’ladi. SHundan so’ng unga faqat ikkita yirik irmoq, o’ngdan yassi va chapdan qurshob daryolari o’z suvini quyadi.
Qoradaryoning bundan keyingi irmoqlari bo’lgan o’ngdan Ko’gart, Qorautur, Maylisoy va chapdan Oqbo’ra ham Aravon daryolarining suvi sug’orishga ishlatilganligi sababli Qoradaryoga ko’p vaqt yetib kelmaydi. Faqat sug’orishdan ortgan suvlar Qoradaryoga quyiladi.
Qoradaryoning yillik o’rtacha suv sarfi Baliqchi qishlog’i yonida sekundiga 123 m bo’lib, shuning 46,4 foizi mart-iyun oylariga, 14,4 foizi iyul-sentyabr oylariga va 39,2 foizi oktyabr-fevral oylariga to’g’ri keladi.
Ma’lumki, Andijon viloyatiga nam havo oqimlari asosan g’arb tomondan keladi. Qoradaryoning suv yig’ish havzasi bo’lgan Farg’ona tog’i bu oqimlarga ko’ndalang joylashganligi sababli 500-700 mmni tashkil etadi. Ba’zi yillari bundan ham ko’p. SHuning uchun ham Qoradaryoning suv yig’adigan havzasining har 1 km² maydonidan sekundiga 10 metrdan ko’proq suv to’g’ri keladi.
Qoradaryoning suvi to’lib oqishining boshlanishi o’rtacha 18 martga, eng ko’p suv iyungacha, to’lib oqishining tugashi esa 18 sentyabrga to’g’ri keladi.
Qoradaryo suvining kanallar yordamida sug’orishga olinishi natijasida, Kuyganyordan o’tgandan so’ng, ekinlar eng ko’p sug’oriladigan davrda, suvi ozayib ketadi. Lekin shunga qaramasdan norin bilan qo’shilish joyida anchagina suv oqadi va bu suvlar yer ostidan daryoga keladigan hamda tashlama suvlardan iborat. Qoradaryo suvi harorati qish oylarida -1-7 °S, yozda +15+20°S bo’ladi. Suv eng issiq bo’ladigan oy iyul-avgust oylaridir.
Qoradaryo suvining o’rtacha ko’p yillik loyqaligi 1.7 kg/m ni, ba’zi yillari esa 4,2 kg/m ni tashkil etadi.
Loyqalar eng ko’p aprelь, avgust oylarida oqib o’tadi.
Viloyat daryolarini sug’orishda ahamiyati katta. Suv resurslaridan unumli foydalanish maqsadida Katta Andijon va Katta Farg’ona Kampirrovot daryosida Andijon suv ombori (suv yig’imi 1 mlrd 750 mln km³) bunyod etilgan.
Hozirgi vaqtda viloyat hududidan o’tgan Qoradaryo, Katta Farg’ona, Katta Andijon kanallari, Andijonsoy, Tentaksoy va SHaxrixonsoy va boshqa soylar orqali yiliga 6 mlrd 753 mln m suv kirib, shundan 3,6 mln m suv o’z ehtiyojimiz uchun sarflanmoqda.