Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Adabiyotlar

1. 
   Ne’matov H., Bozorov O. Til va nutq. −Toshkent: O‘qituvchi, 1993.
   
2. 
   Nurmonov A. Lingvistik belgi nazariyasi. – Toshkent: Fan, 2008.
   
3. 
   Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2010.
   
4. 
   Tulenov J., G‘afurov Z. Falsafa. – Toshkent: O‘qituvchi, 1997.
   
5. 
   Mirtojiyev M. O‘zbek tili fonetikasi. – Toshkent: Mumtoz so‘z, 2015.
   

2. §. Unli fonemalar paradigmasi Tayanch tushunchalar:

fonetika, tovush, nutq tovush, tovushning akustik jihati, tovushning fiziologik jihati, tovushning sotsial jihati, fonema, fonetik paradigma, bir o‘lchovli ziddiyat, ko‘p o‘lchovli ziddiyat, muntazam ziddiyat, ajralgan ziddiyat

O‘zlashtiriladigan tushunchalar

unli fonema, lablanmagan unli, lablangan unli, tor unli, keng unli, yuqori unli, o‘rta unli, quyi unli

Unli tovushlar og‘iz bo‘shlig‘ida tovush paychalarida hosil bo‘lgan ovozning turli to‘siqlarga uchrashi natijasida vujudga keladi. Lablarning harakati, tilning tanglayga ko‘tarilishi ovoz duch keladigan to‘siqlardir. Tilning ko‘tarilish darajasi (yuqori, o‘rta, quyi) va lablanganlik-lablanmaganlik – kuchli pozitsiyadagi unli fonemalarning asosiy, sistema hosil qiluvchi belgisi. Unlilarning til gorizontal holatiga ko‘ra (old qator, o‘rta qator va orqa qator) belgilari asosiy hisoblanmaydi. Chunki bu belgilar yondosh tovush ta’sirida hosil bo‘ladi va o‘zgarib turadi. Masalan, [q] undoshi bilan sintagmatik munosabatida [a] unlisi “til orqa” xossasiga ega bo‘lsa, [k] undoshi qurshovida til o‘rta, [m] undoshlari qurshovida esa til oldi unlisi sifatida namoyon bo‘ladi.