Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Mustaqil o‘zlashtirish uchun Ma’naviyat leksemasi etimologiyasiga doir

Olimlar ma’naviyat so‘zi (o‘zagi ma’na) sanskrit tilidagi “ma’nas” atamasi asosida vujudga kelganligini faraz qilishmoqda.

Talqinlarga ko‘ra, hindlarning ilk falsafiy fikrlari yozilgan vedalar yunon va arab falsafasidan ancha avval shakllangan. Ularning ba’zi tushunchalari Sharq xalqlari tomonidan o‘zlashtirilgan. Yaqin Sharqdagi ayrim qadimiy falsafiy tushunchalar esa hindlar tomonidan qabul qilingan. Bu hozirgi Hindiston, Markaziy Osiyo va Eron xalqlarining mushtarak madaniyatida ham ko‘zga tashlanadi.

Javoharla’l Neru “Jahon tarixiga nazar” kitobida yozishicha, ayrim sohalar – tibbiyot va riyoziyot kabilarda arablar ko‘p narsani Hindistondan o‘rgandilar. Bog‘dodga bu zamindan ko‘plab riyoziyotchi olimlar kelishardi. Arab talabalari esa Shimoliy Hindistondagi tibbiyotga ixtisoslashgan, o‘zining buyukligini saqlab qolgan Takshashila dorilfununiga borar edilar. Tibbiyot va boshqa sohalar bo‘yicha kitoblar sanskritdan arab tiliga tarjima qilinar edi.

Ma’nas sanskrit tilida “aql” degan ma’noni bildirgan. Qadimgi hind falsafasining asosiy tushunchalaridan biri sifatida u ong ko‘rinishlari – aql, fahm-farosat, hissiyot, tuyg‘u, sezgi, iroda kabilarning manbayi. Ma’nas tanaga xos – u bilan paydo bo‘ladi va birga o‘ladi. Vedalarda uning qalbda joylashganligi aytilgan. Jaloliddin Rumiy ijodida ham ma’nas so‘zi yuqoridagilarga mos ma’no-mohiyatga ega. “Farhangi zaboni tojik”da ma’nas “mahalli

unsu ulfat”, ya’ni “do‘st va ulfatlar makoni” deb izohlanganligi ham mazkur fikrlarning isboti bo‘la oladi⁹.