Kirish. Fanning predmeti maqsadi va vazifalari Режа 3

Kompaniya va tadbirkorlikda ishlab chiqarish, ularning iqtisodiy tasiflari va tasniflari.

Tadbirkorlik ishlarini amalga oshirish pul xarajatlari bilan bog‘liqdir. Ishlab chiqarish–tadbirkorlik faoliyati uchun pulga umumiy talab (Pt)ni quyidagi formula bo‘yicha hisoblab chiqish mumkin.

Pt =Px +Pm +Pv +Pa +Px,
bunda, Px–yollanma xodimlarga to‘lash uchun zarur bo‘lgan pul mablag‘lari;
Pm - sotib olinadigan xom-ashyo, materiallar yarim fabrikatlar, mutlovchi mahsulotlar, yoqilg‘i, energiyaning qiymati uchun pul to‘lovi;
Pv – mehnat vositalari (asosiy ishlab chiqarish fondlari, binolar, inshoatlar, o‘tkaziluvchi uskunalar, jihozlar, hisoblash texnikasi, asboblar, transport vositalari va boshqalar)ni sotib olish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq pul xarajatlari;
Pa - tadbirkor sotib olayotgan axborotning pul to‘lovi;
Пх₁ - boshqa tashkilotlarning va shaxslarning xizmatlari (qurilish ishlari, transport xizmati va boshqalar)ga to‘lovlar puli.
Davlat idoralari munitsipal-moliyaviy organlar, soliq inspeksiyasi ishlab chiqarish tadbirkorligining bilvosita ishtirokchilaridir. Ular ko‘pincha tadbirkorlardan respublika va mahalliy byudjetlarga soliqlar, majburiy to‘lovlar, chegirmalar, jarima, poshlina va hokazolarni undirib olib, fiskal vazifalarni bajaradilar.
Ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligi
Tadbirkorning ishlab chiqarish faoliyatining natijasi mahsulot yoki ishni, xizmatlarni xaridorga, iste’molchiga sotish va ma’lum bir pul summasini olishdir. Pul tushumi va ishlab chiqarish xarajatlari o‘rtasidagi farq korxonaning foydasini tashkil qiladi.
Tadbirkorlikning yalpi (balans) va qoldiq (sof) foydasini farqlaydilar. Yalpi foyda tadbirkorda u mahsulotni ishlab chiqarishga va sotishga sarflagan, ammo soliq to‘lashgacha bo‘lgan hamma xarajatlarini to‘lagandan so‘ng qolgan pul yig‘indisini tashkil qiladi. Qoldik (sof) foyda yalpi foydadan soliqlar, chegirmalar, turli xil to‘lovlar, jarimalar, poshlinalarni va hokazolarni chiqarib tashlagandan so‘ng aniqlanadi va u ishlab chiqaruvchi – tadbirkor faoliyatining pirovard natijasini tashkil etadi.
Bunday tadbirkor faoliyatining umumiy moliyaviy bahosini rentabillik ko‘rsatkichi bilan aniqlaydilar. U qoldiq foydaning ishlab chiqarishning to‘liq xarajatlari yig‘indisiga nisbati bilan aniqlanadi. Masalan, ishlab chiqarish xarajatlarining to‘liq yig‘indisi 40 million so‘mni, sof foyda esa 6,0 million so‘mni tashkil qilsa, rentabillik 15 foizga (6/40х100%) teng bo‘ladi. G‘arbdagi tadbirkorlar uchun bunday rentabillik yuqori, vatanimiz tadbirkorligi uchun esa minimal hisoblanadi. Ko‘rinib turibdiki, bu holatda ishlab chiqarishning ko‘lami ham ahamiyatga egadir.
Maksimal foyda olish har qanday tijorat faoliyatining asosiy maqsadi hisoblanadi. Ushbu maqsad ikkala taktik va strategik tartibning maqsadli munosabatlari to'plamini aniqlash va amalga oshirish orqali erishiladi. Ular:
Savdo hajmini oshirish;
- yuqori o'sish sur'atlariga erishish;
- bozor ulushining ko'payishi;
- investitsiya kapitaliga nisbatan daromadlarni ko'paytirish;
- kompaniyaning ulushi bo'yicha daromad ortishi (agar bu aktsiyadorlik jamiyati bo'lsa);
- aktsiyalarning bozor qiymatiga ko'tarilishi (agar u ochiq aktsiyadorlik jamiyati bo'lsa);
- kapital tuzilmasini o'zgartirish.
Korxonaning ushbu maqsadli o'simlik munosabatining tabiati umuman, kompaniyaning faoliyati, kompaniya faoliyati, shuningdek, hayotiy tsikl bosqichi bo'lgan sohaning rivojlanish tendentsiyalari bilan belgilanadi Korxonaning o'zi.
Ushbu tsiklning uchta bosqichida korxonalarning hayotiy tsikllari nazariyasi mavjud:

Birinchi bosqich:	Bu faol kengayish, o'sish sur'atlarini ko'paytirish bilan tavsiflanadi. To'plash, ishlab chiqarish ob'ektlari va bozorlarni olib qo'yishiga qaratilgan.
Ikkinchi bosqich:	Aktsiyalar va daromadlar, kapital egalarining daromadlarini ko'paytirish. Asosiy o'rin, bozor ulushini saqlash, ishlab chiqarish ob'ektlarining o'sishi, xarajatlar kamayishi bilan taqqoslaganda, fonga kirib borayotgani uchun kurash olib bormoqda.
Uchinchi bosqich:	Sotishning pasayishi va u bilan va u sanoatdan kapitalning chiqib ketishini rag'batlantiradigan foydani kamaytirish mavjud. Ushbu bosqichda korxonaning yagona maqsadi - omon qolish (hayotiylikni saqlash), ya'ni ma'lum bir vaqt davomida o'z faoliyatini davom ettirish, ko'pincha hech bo'lmaganda ma'lum bir foyda darajasiga ega bo'lish, qancha zararni minimallashtirish.

4.