|
Kompaniya va tadbirkorlik to’grisida umumiy tushunchalar
Режа
Kompaniya (Lotin sherigidan - guruh) - bu ichki tashkilotlar (o'ziga xos ittifoq), bu ixtiyoriy asosda. Ularni nima birlashtiradi? Bitta vazifa ma'lum bir faoliyat natijasida foyda olishdir. Misollar: ishlab chiqarish va ishlab chiqarish, moliyaviy operatsiyalar, etkazib berish, xizmat ko'rsatish va boshqalar. Ushbu ittifoqdagi har bir kishi "g'isht" rolini amalga oshiradi, ular kompaniya rivojlanmoqda.
Firma - Bu ma'lum bir ism bo'yicha biznesni boshqaradigan tashkilot. Firma er, mehnat resurslari va kapitaldan foydalanishni nazorat qiladi. U o'zi dizayn, ishlab chiqarish uslubi va mahsulotlarni sotish bo'yicha qaror qiladi. Kompaniya menejment birligi kabi ishlab chiqarish moslamasidan ajratilishi kerak, chunki bu menejment birligi kabi. Bitta firma bo'lishi mumkin yoki bir nechta ishlab chiqarish birliklarini nazorat qiladi.
Firmalari turli o'lchamdagi - bir xususiy tadbirkor yoki korporatsiya, gavjum shtabli kadrlar bilan.
Ma’lumki, ishlab chiqarish omillari qatoriga ishlab chiqarish fondlari, ish kuchi, axborot kiradi. Ishlab chiqarish fondlari o‘z navbatida asosiy va aylanma vositalarga bo‘linadi.
Asosiy ishlab chiqarish fondlari (asosiy vositalar) o‘z ichiga: binolar, inshoatlar, o‘tkazuvchi qurilmalar, quvvat mashinalari, jihozlar, ish mashinalari va uskunalari, labaratoriya jihozlari, hisoblash texnikasi, transport vositalari va moslamalari, ishlab chiqarish invertarlari, boshqa asosiy fondlar kiradi. Asosiy ishlab chiqarish vositalariga ishlab chiqarish sexlari, zavod boshqarmasi, texnik xonalarning binolarini ham kiritadilar.
Ishlab chiqarishning aylanma vositalari (mehnat predmetlari) xom-ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yoqilg‘i va energetik resurslari, idishlar va o‘rama (tara) materiallari, past qiymatli va tezda ishdan chiqadigan asboblar va ishlab chiqarish inventari, ta’mirlashlar uchun ehtiyot qismlardan tashkil topdi. Sotib olinadigan butlovchi mahsulotlar va korxonaning o‘zi tayyorlagan yarim fabrikatlarni, korxonaning o‘zi tayyorlagan tugallanmagan va ishlab chiqarish yarim fabrikatlarni, kelgusi davrlar xarajatlarini ham shunga kiritamiz.
Kelgusi davrlar xarajatiga alohida to‘xtab o‘tish kerak bo‘ladi. Ularning bosh vazifasi – yangi mahsulotni o‘zlashtirishning dastlabki paytlarda ajralgan xarajatlarni ta’minlash. Keyinchalik bu sarflar ishlab chiqarish harakatlariga kiritiladi. Ishchi kuchini tadbirkor e’lonlar berish yo‘li bilan mehnat birjasi, ishga joylashtirish agentligi, do‘stlari tanishlari yordamida yollaydi. Xodimlarni tanlaganda ma’lum ishga nomzodning ma’lumotini, uning kasbiy ko‘nikmalarining darajasini, oldingi ishi tajribasini, shaxsiy sifatlarini hisobga olish kerak.
So‘ngra tadbirkor moddiy, moliyaviy resurslarni jalb kilish imkoniyati haqida, ishlab chiqarishning mo‘ljallanayotgan xizmatlarni sotish bozori haqida o‘ziga zarur bo‘lgan axborotni qo‘lga kiritadi. Bozor iqtisodiyotining turli mulk shakllariga asoslanishini tadbirkorlikda yaqqol ko`rish mumkin. -Insonga naf keltiruvchi har qandan ne`matlar albatta kimningdir mulki. Faqat hech kimga kerak bo`lmagan narsaning egasi yo`q. Bozor iqtisodiyoti kerakli narsani yaratib, uni bozor orqali iste`mol etishga asoslanar ekan, u albatta mulkchilikni talab qiladi. Mulk moddiy va maishiy boyliklarni qonuniy ravishda va belgilangan tartibda kishilar tomonidai o`zlashtirish shaklidir O`zlashtirish tartibini mulkiy huquq belgilaydi, u kimning mulkdor bo`lishi, mulkdan, foydalanish qoidalari, mulkni davlat tomonidan kafolatlash kabilarni belgilab qo`yadi. O`zbekistondagi mulk Respublika Konstitutsiyasi va mulkchilik to`g`risidagi qonunga binoan boshqariladi. Tadbirkorlar mulkiy munosabatning sub`ekti, ya`ni ishtirokchisi bo`ladilar. Ular mulk qilib o`zlashtiradigan narsalar er, bino, inshoat, asbob-uskunalar, mashina-mexanizmlar, yaratilgan tovarlar, ilmiy g`oyalar, loyihalar, tovar belgilari va boshqalardan iborat. Bular mulkiy munosabatlarning ob`ektidir. Mulkning uch bosqichi bor: a) egalik qilish; b) foydalanish (ishlatish); v) tasarruf etish. Ularning yaxlitligi mulkchilikni yaratadi. Tadbirkorlarning mulkiy maqomi ikki yoqlama bo`lib, birinchidan, ular o`z mulkiga tayanib nsh yuritadilar, ya`ni moddiy resurslar va yaratilgan tovarlar ularning o`ziniki. Ikkinchidan, ular o`zgalar mulkini ijaraga olib ham faoliyat yuritadilar, bunda mulkka vaqtinchalik egalik qiladilar va mulkdan foydalanadilar, ammo uni tasarruf etib xujayinlik qila olmaydilar. Baribir, har ikki holda ham yaratplgan tovarlarning egasi tadbirkor bo`lib qolaveradi. Tadbirkor o`z mulkidan naf ko`rishi shart, shundagina uning iqtisodiy manfaati yuzaga chiqadi. Tadbirkor o`z mulkini ishlatib foyda topadi, o`z mulkini qimmatiga sotib, daromad ko`radi, o`z mulkiga tayanib mehnat qiladi va shu yul bilan pul topadi va, nihoyat, u o`z mulkini merosga qoldiradi yoki xayr-ehson yo`lida hadya qiladi. Mulkni qanday ishlatishni tadbirkor o`zi hal qiladi, ya`ni buning eng maqbul yo`lini o`zi tanlab oladi. Tadbirkor o`z mulkidan naf ko`rgani uchun mulkiy mas`uliyatni, ya`ni mulkni oqilona ishlatish javobgarligini znmmasiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
