Kirish. Fanning predmeti maqsadi va vazifalari Режа 3

Kompaniyarni ( firma) ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlash tashkil qilish

Ishlab chiqarish vositalari bozorining iqgisodiy, ijgimoiy va boshqaruv muammolari uyg’unlashib ketadi. Bir tomondan u sotuvni qulay va maqbul tarzda chaqqonligini va tovarni saqlash hamda transportda tashish sarflari bo’yicha kam chiqimli bo’lishini ta’minlagan holda, ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga tomon tovarning samarali harakatlanishini ta’minlashga qaratilgan bo’lsa, ikkinchi tomondan xaridor talabini to’liq va o’z vaqtida qondirishga qaratiladi.

Sobiq ittifoq respublikalarida bozor munosabatlariga o’tish borasida shu kungacha to’plangan tajriba shundan guvohlik beradiki, har bir mamlakat rejasi va tovarlarning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, bozor mexanizmining barcha usullari o’zlashtirib olingan taqdirdagina bozorni rivojlantirish mumkin bo’lar ekan. Shubhasiz bu, avvalo, ishlab chiqarish vositalari marketingiga taalluqlidir, chunki u bozor faoliyatini faollashtirish bilan bog’liq xo’jalik muammolarini hal qilishga atroflicha yondashishni ta’minlash imkonini beradi. Marketing ishlab chiqarish vositalarini iste’molchiga yetkazib berishdan tortib, to sotuvdan keyingi xaridorga ko’rsatiladigan xizmatlarni tashkil etishgacha bo’lgan tovar harakatlanishining barcha bosqichlarini ishlab chiqarish, saqlash va yetkazib berishni ham qo’shgan holni o’z ichiga oladi.

O’zbekiston, garchi rivojlanishni, iqgisodni isloh qilishni o’ziga xos yo’lini tanlagan bo’lsa-da, lekin hali tom ma’nodaga bozor munosabatlariga to’liq o’ggani yo’q. Shuning uchun, tabiiyki, bozor iqtisodiyotiga o’tgan mamlakatlar ulkan tajribasidan iloji boricha unumli foydalanish darkor. Undagi barcha yaxshi jihatlarni, o’ziga mos tomonlarni milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda o’zlashtirish lozim.

Tadbirkorlarning ko’pgina avlodlari uchun ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan va ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan xarajatlar bilan kurashish bozordagi raqobatga, ayniqsa, ommaviy ishlab chiqarish sharoitlarida, qarshi turishda muvaffaqiyatning muhim sharti bo’lib qolmoqda. Ishlab chiqaruvchilarning narxlar xususidagi raqobati raqobat kurashida asosiy bellashuv shakli bo’lib qolmoqda.

Biroq, zamonaviy bozor va uning amal qilish qonunlari muntazam ravishda o’zgarilib turmoqda. Bozor raqobati tobora ayovsiz tus olmoqda, bu ayniqsa narxlar borasida emas, balki bozor ishtirokchilari raqobatining yanada ustomonlik bilan turli usullarni ko’llashlarida namoyon bo’lmoqda. To’g’ridai-to’g’ri va muomila xarajatlaridagi tejash hamma vaqg ham muvaffaqiyatga erishish uchun, ba’zan, hatto "tirikchilik" yuritish uchun kifoya qilmayapti. Mahsulotni sotish, daromadni oshirish va moliyaviy ahvolii yaxshilash muammolari tobora sof ishlab chiqarish muammolarini bir chekkaga surib quymoqda, ayniqsa, sarf-xarajatlarni qisqartirish imkoni cheksiz emasligi nazarda tutilsa.

Zamonaviy bozorning eng muhim talabi bo’lib, yuqori darajada ishlab chiqarish samaradorligiga ega mahsulot tayyorlash emas, balki xaridorlar talabgorligi yuqori bo’lganini ishlab chiqarishdan iborat bo’lmoqda. Haqiqatdan ham sarf-xarajatlarni tejashga imkon beradigan mahsulotlarni ishlab chiqarish ma’nosiz bo’lib qolmoqda, qachonki xaridor uni sotib olishni xoxlamaydigan bo’lsa. Bular barchasi o’z ishlab chiqarish-xo’jalik faoliyatida jiddiy pand yeb qolishdan saqlanishga imkon beruvchi marketing bo’yicha chuqur tadqiqotlarni dolzarb masala qilib qo’yadi.

Bunday sharoitda marketing turini to’g’ri tanlash o’ta muhim ahamiyat kasb etadi. Marketing vazifasi va tarkibiy elementlarining rang-barangligiga qaramay uning bir necha asosiy turi farqlanadi. Avvalo, bu- tovar va ko’rsatiladigan xizmatlarning o’zi bilan bog’liq marketingdir. Ishlab chiqarish vositalari marketingi aynan shu turining ko’rinishidir. Marketingning bu turi korxonani ishlab chiqarish jarayonlarini texnikaviy jihatdan takomillashtirish, bozor- to’ldiriladigan yangi sifatli va arzon ishlab chiqarish vositalarini chiqarishni ko’paytirishga yo’naltiradi.

Shu bilan birga, yana hisobga olish lozimki, keyingi o’n yilliklar tajribasi muvaffaqiyatga ko’pincha bozorni yangi-yangi tovarlar bilan to’latish evaziga emas; balki ishlab chiqarish faoliyatini sarf-xarajat
darajasini eng samarali holatiga erishishi va bozor konyunkturasi ko’garilib-pasayib turishida yo’qotishlar ehtimolini qisqartirishga qaratilgan ishlab chiqarish faoliyatini (diversifikatsiyasi) bo’yicha tadbirlarni amalga oshirish evaziga erishilinishidan guvohlik bermoqda.

Zamonaviy bozorda sezilarli ahamiyat kasb etayotgan marketingning yana bir turi bo’lib, xaridor (iste’molchi)ga yo’naltirilgan marketingdir. Bu turdan uncha katta bo’lmagan ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchilar foydalanganlari ma’qul, chunki bu sohadagi tadqiqotlar, odatda, xaridorlarning qiziqishlari va xohishlarini o’rganishga yo’naltirilgan bo’ladi. Bunda shu muhimki, iloji boricha iste’molchi o’zi nima xohlaydi va nimaga pul to’lashta tayyorligini aniqroq belgilashdan iborat. Biroq, marketingning bu turiga mo’ljalni olish muayyan tavakkalchilik bilan bog’liq, chunki iste’molchini topish, hali korxonada ke-rakli tovar mavjud degani emas.

O’zbekistonning shakllanayotgan bozori uchun bozorga ta’sir ko’rsatuvchi eng muhim omillarni o’rganish va ulardan foydalanishga qaratilgan marketing tadqiqotlarni olib borish ma’quldir. U "marketing-miks" deb atatadi. Bu tur marketing bozorga ta’sir o’tkazuvchi turt omilning ahamiyatini aniqlashga qaratilgan, bu to’rt omil- tovar, narx, uning bozordagi ahamiyati va uning harakatlanishi bo’yicha tadbirlar tizimi. Bunday yo’l tutish inglizcha to’rt termin- "prodakt", "prays", "pleys" va "promoushin" birinchi xarflari bilan "4P" deb ataladi. Marketing-miks, amalda, moliya, xom-ashyo, mutaxassis xodim va ishlab chiqaruvchilar boshqa imkoniyatlarini xaridorlar ehtiyoji hamda talablari bilan o’zaro aloqasini ta’minlashni anglatadi.
Ishlab chiqarish vositalari marketingini tabaqalashtirish strategiyasi korxonani katta bozor va ko’plab tovar sotishga yo’naltiradi. U o’z dizayniga, hammabopligi, ishonchliligi va h.k. bilan boshqalar ichida ajralib turadi. Natijada, nisbatan yuqori narx ham xaridorlarni ranjitmaydi, ular o’z xaridlarining afzalligi haqida ko’proq o’ylaydilar.

Ishlab chiqarish vositalari marketingini uyg’unlashtirish siyosati korxonani jozibali past narx yoki taklif etilayottan tovar noyobligi hisobiga bozorning ma’lum segmentlarini egallashga yo’llaydi. Bunda, sarf-xarajatlar asosiy buyumlar, ya’ni muayyan xaridorlarga mo’ljallangan buyumlarning cheklangan yig’masiga kuch-g’ayratni sarflashni uyg’unlashtirish vositasida va o’z raqobatchilari orasida bozorda xizmat ko’rsatish borasida yuqori obro’ga ega bo’lish tufayli nazorat qilinadi. Bozor munosabatlari amaliyoti shuni ko’rsatadiki, strategiya ishlab chiqishga yoidashishniig biriichi ikki turi ishlab chiqarish vositalari bozorda ancha katta ulushga ega korxonalar uchun maqbuldir. O’sha katta bo’lmagan korxonalar uchun muvaffaqiyat marketing strategiyasi uchinchi yo’lini tanlaganda, ya’ni bozorning qandaydir bitta raqobat taxmonini egallashga kuch-g’ayratini uyg’unlashtirganda keladi.

Korxona qabul qilgan strategiyaga muvofiq ishlab chiqarish vositalari marketing programmasini tashkil etuvchi tadbirlar belgilanadi. Qabul qilingan strategiya programmasi amalga oshishi uchun marketing taktikasini diqqat bilan ishlab chiqish lozim. Keyingisi- taktikada korxonaning har bir bozorda, tovarning har bir turi bo’yicha va muayyan vaqtga mo’ljallangan vazifalari marketing strategiyasi asosida, bozordagi joriy vaziyatni hisobga olgan holda belgilanadi va hal etiladi.
Ishlab chiqarish vositalari marketing taktika vazifalariga quyidagi tur maqsadli tadbirlar kiradi: mo’ljallanayotgan bozor tovarlari turini xaridorlarning talablari haqidagi ishonchli ma’lumotlar asosida kengaytirish; talabning bir qadar pasaygani tufayli reklama tadbirlarini faollashtirish; tovar sotishni rag’batlantirish uchun narxii tushirish va b

10.