Kirish Asosiy tushuncha va atamalar

3. Деталларнинг чизиқли ўлчамларининг назоратини автоматлаштириш. Asosan detallarning ички ва устки юзаларнинг диаметрлари, узунликлари, баландлиги, тешиклар орасидаги масофалари, бир юза иккинчи юзага нисбатан битта ўқда жойлашиши назорат қилинади. Ташқи юза ўлчамларини текширадиган қурилмаларни кўриб чиқамиз (расм 13.4). Конуссимон калибр (13.4 а), бир чегарали ва икки чегарали халқа (скоба) (расм 13.4 б, в) харакатлари натижасида датчикларнинг сезгир элементларига тасир кўрсатиб дастгох ишини созлаш ёки саралаш учун приборларга топшириқ беради. Детал ўлчамини екис юзадан ўлчаганда (расм 13.4, г) штокнинг кўчиш харакати /=/SA, детални призмага ўрнатишда эса (расм 13.4, д)
13.4 расм ташқи юзаларнинг автоматик назорат схемаси (а....з).
Аktiv nazoratning o’lchov sistemalarida qo’llaniladigan datchiklar turlari. Elektrkontaktli datchiklar. Bu datchiklarni ishlatilish sohasiga qarab ikki guruhga ajratish mumkin: 1) ishlov berilayotgan detal o’lchami berilgan o’lchamni dopusk chegarasida nazorat qiluvchi chegaraviy elektrkontaktli datchiklar 2) detalning uzluksiz o’zgaruvchi o’lchamlarini naorat qilish uchun amplitudali datchiklar. Amplitudali datchiklar ishlov berilayotgan detal yuzasi holati va geometrik shakllari xatoliklarini nazorat qilishi mumkin.
Har bir datchik guruhlari ikkita podgruppaga ajratiladi. Birinchi podgruppaga detal o’lchamini nazorat qilib hisoblochi datchiklar kirsa, ikkinchi podgruppaga bu ishni bajara olmaydigan datchiklar kiradi.
Elektrkontaktli datchiklar kontaktlar soniga qarab bir-, ikki-, uch- va ko’pchegaraviylarga ajratiladi.
Hisoblovchi moslama(indikator)ni o’rnatishda elektrkontaktli datchiklar detal o’lchami o’zgarishini nazorat qilishi mumkin. Datchikning hisoblovchi mexanizmi uning elektr kontaktlari bilan parallel ravishda ishlaydi.
Elektrkontaktli datchikning strelkali hisoblovchi moslamasi ishchiga ishlov berilaytogan detalning o’lchami o’zgarishini vizual tarzda kuzatish imkonini beradi. Datchikning hisoblovchi moslamasini kuzata turib ishchi o’z vaqtida dastgohni rostlash yoki asbobni almashtirish ishlarini amalga oshirishi mumkin.

9-rasm. 228 modelli ikkichegarali elektrkontakli datchik.

Chegaraviy elektrkontaktli datchiklar ikkita etalon detallar va maxsus kaliblar yordamida rostlanadi, bunda birinchi etalon detal eng katta chegaraviy o’lchamga ega bo’lsa, ikkinchisi eng kichik chegaraviy o’lchamga ega bo’ladi.
229 modelli uchchegarli elektrkontaktli datchiklar. Hozirgi vaqtda ikki va uchchegarali elektrkontaktli datchiklar aktiv nazorat qilish moslamalarida kam qo’llaniladi. Chunki zamonaviyroq bo’lgan pnevmatik aktiv nazorat qilish induktiv asboblari detal tekis yuzalarini aktiv nazorat qilishda elektrkontaktli chegaraviy datchiklardan yaxshiroq hisoblanadi.

10-rasm . 229 modellielektrkontaktlidatchik
Elektrkontaktlirichaglishkalalikallaklar. Shkalalielektrkallaklarikonstruktivjihatdanelektr лo’тефле datchiklaridanulardagihioblovchimoslamaribilanajralibturadi. Datchikkahisoblovchimoslamanio’rnatishdaikkitamustaqilmexanizmlarningbirikishisodirbo’ladi, bundaularyokibirgalikdayokialohidaishlashimumkin.
Elektrkontaktlishkalalikallaklar(VI-11 rasm) vizualhisoblashuchunstrelkalihiosblovchimexanizmvabuyruqlarberuvchielektrkontaktlio’zgartirgichningchegaralangandarajadabirikishidir. Elektrkontaktlio’lchovkallaklari 0,01—0,001 mmgachaaniqlikdao’lchaydi.