Кино ва телевидениеда монтаж

mikro  plan  deyiladi.  Turli  mmikroorganizmlar,  baktyoriyalar, 
infuzoriyalar va hokazolar ana shunday planda tasvirga olinadi. 
Makro  plan.  Bu  plan  huddi  detal  bilan  mikro  planning 
o‘rtasidagi  oraliq  planga  o‘xshaydi.  ilmiy  nuqtai  nazardan 

---

35
 
 
qaraganda,  bu  mikro  planga  berilgan  bu  ta’rif  noto‘g‘ri 
hisoblanadi.  (“Makro”  iborasi  aslida  narsalarning  juda  katta 
jamlanmasi  yoki  juda  keng  makonlarni  qamrab  olinishini 
anglatadi).  Lekin  kundalik  hayotda,  kino  arboblari  orasida 
makro  plan  atamasi,  kattalashtiruvchi  linza,  masalan,  kapalak 
ko‘zi  yoki  chumolining  tishlarini  tasvirga  tushirish  imkonini 
beruvchi  maxsus  linzalardan  foydalanib  tasvirga  olingan  plan 
ma’nosini beradi.  
Bu  sharh  bilan  oltita  asosiy  va  ikkita  qo‘shimcha 
planlarga berilgan ta’riflar nihoyasiga yetdi. Lekin bu ta’riflarni 
qanchalik to‘g‘ri tushunganingizni sinab ko‘rishga ehtiyoj bor.  
 Odatda  birinchi  o‘qish  yoki  tushuntirishlardan  keyin 
o‘quvchilar  yoki  kitobxonlar  kadr  planlarining  yirikligini 
belgilashda qo‘pol xatolar qilishga moyil bo‘ladilar. 
Bilimlaringizni  sinab  ko‘ring.  9-rasmning  plan  yirikligini 
aniqlashga urinib ko‘ring. 
 
 
9-rasm. Katta lokomotivning old qismi. 
 
Agar siz rasmda “Lokomotivning yirik plani” tasvirlangan 
deb hisoblasangiz, adashasiz! 
Agar  bu  o‘rta  plan  deb  o‘ylayotgan  bo‘lsangiz  ham  
yanglishyapsiz! Ho‘sh, bu planning yirikligi qanday? 
To‘g‘ri javobni aytishdan oldin yana bir boshqa ayyorona 

---

36
 
 
savol...  10-rasmda  Boing  777  laynerining  qanday  plani  aks 
ettirilgan? 
 
 
10-rasm. Boing 777 layneri. 
 
Siz  bari  bir,  noto‘g‘ri  javob  berasiz!  Chunki  siz  hali  kadr 
masshtabini,  ya’ni  planning  kattaligini  aniqlashning  mezonini 
bilib olganingiz yo‘q!  
Yunon 
faylasufi, 
sufizmning 
eng 
taniqli 
namoyondalaridan  biri  bo‘lgan  Protagor,  shunday  degandi: 
“Inson  –  har  bir  narsaning  o‘lchovidir!”.  Bugungi  kunda  bu 
iborani  ko‘p  takrorlaymiz,  biroq  bu  dono  so‘zlarning  ma’nosi 
naqadar  chuqurligini  o‘ylab  ham  o‘tirmaymiz.  Uning  jarangdor 
ohangi  ostida  hayot  falsafasi  yotadi.  Odam  har  bir  narsani 
yaratar  ekan,  ularni  o‘zining  bo‘yiga,  kuchiga  va  o‘zining 
cheklangan  imkoniyatlariga  moslagan  holda  yaratadi.  Mixni  bir 
pudlik  bolg‘a  bilan  qoqishni  yoki  nina  bilan  quduq  qazishni  bir 
tasavvur  qilib  ko‘ring-a!  Albatta  bu  ishlar  biz  uchun  juda  og‘ir 
kechgan  bo‘lardi.  Bilagimizda  Big-Ben  minorasi  soatini  taqib 
yurish ham oson ish emas. 
Lev  Kuleshov  plan  yirikligini  aniqlashning,  ob’ektning 
kadrdagi  tasviri  masshtabini  aniqlashning  yagona  mezoni 
sifatida insonni tanladi.  
Aynan  inson  yuqorida  aytib  o‘tilgan  har  bir  holatda 
masshtabni  aniqlashning  yagona  o‘lchov  birligi  bo‘lib  hizmat 

---

37
 
 
qildi.  
9-rasmdagi Lokomotivning oldiga insonni qo‘yib ko‘ring! 
Hammasi 
ayon 
bo‘ladi.  Plan  yirikligi  shu  zahotiyoq 
oydinlashadi: bu plan – umumiy plan (11-rasm). 
 
 
11-rasm. Lokomotivning oldida inson turibdi. 
 
Rels  ustida  turgan  poezd  mashinistining  bo‘yi  kadr 
balandligining  deyarli  yarmicha  keladi.  “Lokomotivning  yirik 
plani” degan  gap esa butunlay bema’ni va professional jihatdan 
notug‘ri bo‘lardi.  
Agarda  fikrimizni  okean  sayyohlik  kemasining  burun 
qismi  tasvirlangan  kadr  bilan  davom  ettirsak  sizning 
yondashuvingiz  naqadar  xato  ekanligi  yanada  yaqqol  namoyon 
bo‘ladi.  Kema  klyuzidan  besh  metrli  langar  osilib  turibdi. 
Bortda  esa  odamlar  bor  va  albatta,  ular  uzoqdan  juda  kichkina 
bo‘lib  ko‘rinadilar.  Kamera  kemaning  faqat  1/50  qisminigina 
tasvirga  olgan.  Bu  vaziyatda  ekranda  “kemaning  yirik  plani” 
aks  ettirilgan  deyish  albatta  juda  kulgili  (12-rasm).  Lekin  yosh 
rejissyor  bu  vaziyatda  qiziqqonlik  qilibmi,  baribir  “kemaning 
yirik  plani”  deb  yozgan.  Operator  ham  soddalik  qilib  bu 
rejissyorga  ishongan  va  “yirik  plan”ni  tasvirga  olish  chog‘ida 
yoritish uchun  prodyusserdan 500 kilovatt yoritish uskunalarini 

---

38
 
 
so‘radi.