Кино ва телевидениеда монтаж


epizod  yoki  ko‘rinish  doirasida,  aynan  bitta  insonni  tasvirga



Download 2,75 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/86
Sana30.06.2021
Hajmi2,75 Mb.
#105266
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   86
Bog'liq
Монтаж ўқув қўлланмаси ТАТУ 26 01

epizod  yoki  ko‘rinish  doirasida,  aynan  bitta  insonni  tasvirga 
tushirishda ikkita ketma ket keluvchi planlarning o‘zaro farqi 
ancha  sezilarli  bo‘lishi  kerak.  Biroq  bu  farq  tomoshabinni 
chalg‘itib yuboradigan darajada katta bo‘lmasligi, tomoshabinda 
ko‘rgan kadrlarini aynan bir epizodga yoki bir ob’ektga tegishli 
ekanligiga shubxa hosil qilmasligi lozim.  
Yuqorida  keltirilgan  1-  va  2-misollarda  (umumiy  o‘rta 
plandan  –  yirik  o‘rta  planga  o‘tish  va  umumiy  o‘rta  plandan  – 
umumiy  planga  o‘tish)  kadrlarning  o‘zaro  farqi  yetarli 
bo‘lmadi.  Natijada  tomoshabin  ekranda  nimadir  siltanganini, 
sakraganini  kuzatdi.  Lekin,  bir  qarashda  hech  qanday  yangilik 
sodir  bo‘lmagandek  tasavvur  hosil  bo‘ladi.  Yoki  bo‘lmasa, 
qahramon  huddi  bir  qadam  oldiga  (1-misol)  yoki  orqaga  sakrab 
olgandek (2-misol) tasavvur uyg‘onadi. 
Uchinchi  misoldagi  kadrdan  kadrga  o‘tishni  kuzatadigan 


51
 
 
bo‘lsak  (yirik  plandan  –  olis  planga.  18-rasmda),  bu  vaziyatda 
tomoshabin  ko‘zi  bu  qadar  katta  masshtab  o‘zgarishiga 
moslasha  olmaydi  va  bu  ikki  kadrda  aks  etgan  ob’ekt  aynan 
bitta ob’ekt ekanligiga unda shubxa tug‘iladi. Bu narsani anglab 
yetishi  uchun  tomoshabinga  qo‘shimcha  vaqt  kerak  bo‘ladi.  U 
yirik  planda  aks  etgan  yuz  ko‘rinishi  olis  planda  juda  kichkina 
holda  aks  etgan  qaysi  odamga  tegishli  ekanligini  taxmin  qilib 
ko‘rishdan  nariga  o‘ta  olmaydi.  Natijada  tomoshabin  filmni 
ko‘rish, undan  ma’naviy ozuqa olish, uning  mohiyatini anglash 
bir chetda qolib  rejissyor uning oldiga  tashlagan “topishmoq”ni 
yechish bilan ovora bo‘lib qoladi.  
Xuddi  shunday  muammo,  agar  tomoshabinga  detal  plan 
bilan umumiy-o‘rta planni ketma-ket ko‘rsatilganda, hatto  detal 
plan  bilan  yirik-o‘rta  planni  ko‘rsatilganda  ham  kelib  chiqadi. 
O‘zaro biror narsa bilan bog‘lanmagan bu ikki kadrlar o‘rtasida 
qandaydir mantiqiy bog‘liqlikni qidiraverib tomoshabin filmdan 
charchaydi, 
uning 
ongida 
qandaydir 
yoqimsiz 
tassurot 
uyg‘onadi.  Montaj  esa  unga  juda  sezilarli  va  hatto  o‘ta  qo‘pol 
bo‘lib ham ko‘rinadi.  
Insonni  tasvirga  tushirishda  uning  plan  yirikligini  va 
uning qo‘shni kadrlari plani  masshtabini belgilashga oid barcha 
qoidalar,  insondan  boshqa  barcha  ob’ekt  va  predmetlarni 
tasvirga  olish  jarayoniga  ham  birdek  daxldor.  Kadrdan  kadrga 
o‘tish tomoshabin tomonidan, qachonki bu ikki kadr yiriklik va 
kompozitsiya tomonlama o‘zaro sezilarli darajada farq qilsagina 
yaxshi  va  to‘g‘ri  qabul  qilinadi.  Biroq  bu  farq  tomoshabinni  bu 
ikki  kadr  o‘rtasida  biror  bir  mantiqiy  o‘xshashlikni  qidirib 
topish  uchun  va  qo‘shni  kadrlarda  aks  etgan  ob’ekt  ham  aynan 
bitta  ob’ektning  o‘zi  ekanligiga  ishonch  hosil  qilish  uchun  o‘z 
miyasini 
qo‘shimcha 
ravishda 
zo‘riqtirishiga 
sababchi 
bo‘lmasligi shart.  
Tasvirga  olinayotgan  ob’ekt  chumoli  bo‘ladimi  yoki 
vokzal  binosi,  kosmik  korabl  yoki  fil,  montajning  birinchi  – 
“Planlar  yirikligi  bo‘yicha  montaj”  tamoyili  amal  qilaveradi. 


52
 
 
Rejissyor  tomonidan  montajning  birinchi  tamoyiliga  rioya 
qilgan  holda  amalga  oshirilgan  plandan  planga  o‘tish, 
tomoshabin uchun filmni ko‘rishda qulaylik  yaratish talablariga 
javob  beradi.  Ayniqsa,  ko‘p  elementlardan  tarkib  topgan 
kompozitsiyali  kadrlarni  tasvirga  olishda  mazkur  tamoyil 
talablari to‘liq bajarilishi kerak. 
Diqqatli 
o‘quvchi, 
nazarimizda, 
bundan 
avvalgi 
sahifalarda 
bir 
nechta 
vaziyatlarga 
“kompozitsiyaning 
o‘zgarishi” degan iborani ko‘p bor ishlatganimizni sezgandir. 
Gap shundaki, kadrdagi ob’ekt  masshtabini kattalashtirish 
yoki  kichiklashtirish  kadrlar  montajini  tomoshabin  tomonidan 
oson  idrok  etilishi  uchun  qulay  sharoit  yaratish  talablaridan 
faqat  bittasi  xolos.  Qoidaga  ko‘ra,  kadrdan  kadrga  o‘tishda 
ekranda  ob’ektning  joylashgan  o‘rnini,  kadr  kompozitsiyasini 
birma-bir  o‘zgartirib  borish  ham  kerak.  Biroq  bu  endi 
montajning  oltinchi  tamoyiliga  oid  qoidalardir  va  ular  haqida 
keyingi mavzuda batafsil so‘z boradi. 
Lekin, bir tomondan, qo‘yilayotgan dramaturgik vazifadan 
kelib  chiqib  montajning  yiriklik  bo‘yicha  montaj  tamoyillari 
atayin  buzilishi  ham  mumkin.  Masalan,  rejissyor  epizoddagi 
biror  voqeaga  alohida  urg‘u  berish,  tomoshabin  diqqatini  jalb 
etish  uchun  shunday  qilishi  mumkin.  Aytaylik,  film  g‘oyasiga 
ko‘ra,  bir  laxzada  ekrandagi  film  qahramonini  va  ayni  paytda 
tomoshabinning  o‘zini  ham  kutilmagan  dahshat  hissini  his 
qilishga  majburlash  kerak  bo‘lib  qoldi.  Iste’dodli  rejissyor  bu 
maqsadiga  erishish  uchun  ba’zan  montajning  ayrim  qoidalarni 
buzib o‘tishga jazm eta oladi.  
Alpinist  tamomila  yolg‘iz,  u  o‘z  hamroxini  topish 
maqsadida  uzoq  vaqt  davomida  qoyaga  tirmashadi.  Faqat  ikki 
kishilashib,  birgina  arqondan  foydalanib,  bir-birini  asrab  va 
qo‘llab-quvvatlagan  holda  ular  bu  tik  qoyalardan  pastga  qaytib 
tushishlari mumkin. 
Olis planda tomoshabinga katta qiyinchiliklar bilan, jonini 
xatarga qo‘yib tik qoyalar bo‘ylab yuqoriga intilayotgan yolg‘iz 


53
 
 
inson  ko‘rsatiladi  (14-rasm).  Va  nihoyat,  zo‘r  qiyinchiliklar 
bilan  alpinist  cho‘qqiga  chiqadi.  So‘nggi  kuchlarini  to‘plab  u 
cho‘qqi  uchidagi  tekis  joyga  chiqib  olish  uchun  harakat  qiladi. 
Uning  boshini  ko‘tarib  qoya  ustiga  qaraydi.  Kadr  o‘zgaradi. 
Yirik  plan,  alpinist  yigitning  yuzini  bir  laxzada  daxshatli 
qo‘rqinch egallaydi (15-rasm). Yana kadr o‘zgarishi. Qahramon 
nigohi  orqali  olingan  kadr.  O‘rta  plan.  Katta  xarsang  ortida 
uning  do‘sti  boshi  majaqlangan  va  mayda  toshlarga  ko‘milgan 
holda yotibdi. U o‘lgan. 19 va 20 rasmlarga qayting va ularning 
o‘zaro montaj bog‘lanishini ko‘rib chiqing. 
Bunday  montaj  variantida  tomoshabin  film  qahramoni 
bilan  birday  daxshatni  his  qiladi.  Kutilmagan  xolda  umumiy 
plandan  yirik  planga  keskin  o‘tish  esa  zalda  o‘tirgan 
tomoshabinga  o‘ziga  hos  “zarba”dek  ta’sir  ko‘rsatadi.  Bu  kadr 
o‘zgarishi  umid  va  qayg‘u  tuyg‘ulari  o‘rtasidagi  qarama-
qarshilikka urg‘u beradi. 
Biroq,  shu  bilan  birga,  shuni  unutmaslik  kerakki,  urg‘u  - 
bu  “qoida”  emas,  balki  tomoshabinga  ko‘rish  qulayligini 
yaratish qoidalari va montajning birinchi tamoyili qoidalarining 
buzilishidir.  Bu  tamoyillarning  asoslanmagan,  chuqur  o‘ylab 
chiqilmagan  holda  buzilishi  albatta  bu  kabi  montajdan 
tomoshabinlarning  beixtiyor  asabi  buzilishiga  olib  keladi.  Agar 
bu  kabi  qo‘pol  xatolar  film  davomida  ko‘p  uchrasa,  u  xolda 
tomoshabinda filmning bu epizodiga nisbatan salbiy kayfiyat va 
munosabat shakllanib qolishi mumkin, hatto bu epizodda chuqur 
ma’noli  jiddiy  fikrlar,  ijobiy  umuminsoniy  g‘oyalar  ilgari 
surilgan  bo‘lsa  ham.  Shunga  o‘xshash  holatlarni  buyuk  fransuz 
rejissyori  J.  L.  Godarning  filmlaridagi  ayrim  epizodlarda 
kuzatish  mumkin.  Albatta  u  bu  usuldan  har  tomonlama 
o‘ylangan va maqsadli xolda foydalangan. Uning ijodiy yo‘lida 
“tomoshabinning  asab  tolalarini  o‘ynash”  orqali  ularda 
muayyan his tuyg‘u va fikrlarni uyg‘otish muhim o‘rin tutgan. 
Kadr  yirikligi  bo‘yicha  montaj  tamoyillari,  qoidalari 
qo‘shni  kadrlarda  bir-biriga  o‘xshamagan  tamomila  turli 


54
 
 
ob’ektlar  aks  etgan  xollarda  o‘z  kuchini  yo‘qotadi.  Masalan, 
agar  birinchi  kadrda  tank  askar  yigit  tomon  yurib  kelayotgan 
bo‘lsa, bu kadrni umumiy planda tasvirga olish va bu uni askar 
yigitning g‘azab va nafratga to‘la yuzi aks etgan yirik plan bilan 
bemalol montaj qilish mumkin. Bu ikki kadrlarning yirikligi, bu 
vaziyatda,  istagancha  yiriklikda  bo‘lishi  mumkin  va  bemalol 
montaj  qilinishi  mumkin.  Bu  rejissyorning  o‘z  oldiga  qo‘ygan 
maqsadiga bog‘liq bo‘ladi. 
Demak,  bu  montaj  tamoyili  talablari  faqatgina  bitta 
ob’ektni  va  uning  harakatlarini  turli  planlarda  tasvirga  olish 
kerak bo‘lgan vaziyatlar uchungina ishlaydi.  
1-tamoyilning asosiy qoidalari: 

Download 2,75 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   86




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish