Kimyoviy va oziq-ovqat texnologiyalari kafedrasi

15. Avtomatlashtirish qismi

Ishlab chiqarishning avtomatlashtirishning asosiy negizi ish joylarni o'zgartirish, bu texnologik jarayonning eng muhim yo'nalishlaridan biridir. Kimyo sanoatida texnika va texnologiyalarni rivojlantirishni, ishlab turgan va yangi qurilayotgan korxonalarni quvvati ko'payish nazorat qilish boshqaruvni hisoblash texnikasi keng qo'llab, kompleks avtomatlashtirish kiritishni talab qilyapti.

Avtomatlashtirish ishlab chiqarish jarayonlarining jadallashtirish, unumdorligini oshirish va yuqori sifatli mahsulot olishni, asosiy va yordamchi texnologik jarayonlari xavfsiz ishlashini ta'minlaydi. Lokal va avtomatik boshqarish sistemalari katta ahamiyatga ega bo’lib, axborot va boshqarish funksiyalarini me'yorida faoliyat ko’rsatishini ta'minlaydi.

Axborot funksiyalarning vazifasi - axborotni texnik parametrlarini o’lchash, uzatish, tayyorlash va ko’rsatishlardan iborat.

Boshqarish funksiyalar vazifasi - hisob va uzatish, boshqaruvchi mexanizmga ta'sir ko’rsatish boshqaruvidan iborat bo’lib, sifatli mahsulot olinishida berilgan qiymatlarni saqlab turishdan iborat.

Malakaviy bitiruv ishini mavzusi: Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarishda ishlov berish korxonasining loyihasi va kamerali pechning issiqlik texnik hisobi.

Malakaviy bitiruv ishini bajarishda obyekt sifatida kamerali pech qurilmasi tanlab olindi. Boshqariluvchi parametr sifatida - harorat olindi. Jarayondagi o’zgartiriladigan obyektning asosiy ko’rsatkichi:

t_max =1380º C ; t_min =1320º C; t_o’rt=1350º C; miqdorda o’zgarishi mumkin,

bosimni o’zgarishi chegarasi = ± 15º C

Boshqariluvchi obyektdagi bosimni o’lchashdagi xatoliklarning qiymatlari (absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklar) aniqlandi. Ushbu xatoliklarga mos keluvchi o’lchov aniqlash to’g’ri kelgan datchik tanlandi - haroratni me'yorlovchi asbob.

№	Ko’rsatkich	Kattalik chegarasi		Аbs dА		Dinamik ko’rsatkichlar
	Аo’rta	Аmax	Аmin		Kоb	K1	K2	K3	Т1	Т2		Т3
	1350	1380	1320	5	1.05	1.05	1	1	57	43		38

Turtki Z ning qiymati va texnologik o’tish oralig’i o’qituvchi tomonidan berilgan: Z=0.8 teng bo’ladi.

Hisoblashni kompyuterda MATLAB dasturi asosida 3 sig’imli obyekt modelini borligini inobatga olib, biz ham haroratni me'yorlovchi qurilmadagi boshqaruv jarayonini 3 sig’imli deb, qabul qilamiz.

Bunga qaraganda K= K1*K2*K3 bu erda- K1, K2, K3 har bir sigimning kuchaytirish koeffitsiyenti.

Demak, K= K1*K2*K3=1.25 K1, K2, K3 larning qiymatini tanlab, ob'ektga mos keluvchi qiymati olinadi.

Kompyuterda MATLAB dasturi asosida quyidagi boshqarish tizimi ko’rsatkichlari olindi:

K1=1.05; , K2= 1; K3=1. T3 =38; T2=43; T1=57;

Obyektni optimal boshqarish uchun unga to’g’ri keladigan rostlagich tanlanadi- rostlash qonuniga binoan.

Quyida keltirilgan blok sxemaga asosan rostlash optimal ko’rinishi tanlandi, rostlagichni qiymatini aniqlashda datchik va ijrochi qurilmani kuchaytiruvchi bo’linma deb qarab 3 sig’imli obyekt PI roslagich uchun hisoblandi:

Boshqaruv tizimining kompyuter modeli “MATLAB” dasturi asosidagi blok sxemasi quyida keltirilgan:

Optimal boshqarish tizimini sintez qilish tartibi, rostlagichni tanlash, rostlagichning sozlash parametrlarining optimal qiymatlari quyida keltirilgan kompyuter modeli natijalari asosida aniqlanadi:

Rostlagich ko’rsatkichlari ma'lum bo’lgandan so’ng, GOST 21.404.85. foydalanib, texnologik jarayonni avtomatlashtirishning funksional sxemasini ya'ni, obyektning optimal boshqarish chizmasini chizdim.

Nazorat o’lchov asboblari va avtomatika spesifikatsiyasi

№	Ko’rsatkich	O’rnatish joyi	O’lchov asbobining nomi va tavsifi	Turi	Soni
1- 1	Harorat	Joyida	Raqamli harorat o’lchagich	ТI 170011	1
1- 2	Харорат	Joyida	Raqamli rostlagich	TF 170011	1
1- 3	Харорат		Raqamli masofaviy boshqarish	TP 170011	1
1- 4	Харорат	Joyida	Raqamli ijrochi qurilma	TE 170011	1

16. Iqtisodiy qism

Ishlab chiqarish dasturi-mahsulotning yillik ishlab chiqarish hajmi (natural va qiymat ifodasida)

	Mahsulot nomi	O’lcham	1000 dona mahsulot narxi, so’m	Natural ifodasi	Qiymat ifodasi, mlrd so’m
№	1	2	3	4	5
1	Choynak	dona	2830371,7	1500	4,2455
2	Piyola	dona	1047840	3500	3,6674
3	Kosa	dona	1797237,8	2000	3,5945
4	Likopcha	dona	1582014,2	3000	4,746

To’g’ri moddiy sarflarning ochilishi

№	Sarf moddalar	O’lc h	Baho so’m	1000 dona mahsulot uchun		Yillik sarf
				Miq.	So’m	Miq.	mln so’m
1	Xom ashyo va asosiy materiallar:
	Choynak uchun: Kaolin Giltuproq Dala shpati Kvarts qumi Dolomit	kg kg kg kg kg	700 100 250 150 150	273,88 75,3 143,8 191,7 10	191716 7530 35950 28755 1500	1,5 mln dona
						410655 112950 215700 287550 15000	287,574 11,295 53,925 43,133 2,25
	Piyola uchun: Kaolin Giltuproq Dala shpati Kvarts qumi Dolomit	kg kg kg kg kg	700 100 250 150 150	77,2 21,23 40,53 54,04 5	54040 2123 10132,58 8106 750	3,5 mln dona
						270200 74305 141855 189140 17500	189,14 7,43 35,464 28,371 2,625
	Kosa uchun: Kaolin Giltuproq Dala shpati Kvarts qumi Dolomit	kg kg kg kg kg	700 100 250 150 150	165,6 45,54 86,94 115,92 6	115920 4554 21735 17388 900	2 mln dona
						331200 91080 173880 231840 12000	231,84 9,108 43,47 34,776 1,8
	Likopcha uchun: Kaolin Giltuproq Dala shpati Kvarts qumi Dolomit	kg kg kg kg kg	700 100 250 150 150	136,92 37,65 71,88 95,84 6	95844 3765 17970 14376 900	3 mln dona
						410760 112950 215640 287520 18000	287,532 11,295 53,91 43,128 2,7
2	Yordamchi materiallar:
	Choynak uchun				132725,5		199,088
	Piyola uchun				37575,75		131,515
	Kosa uchun				80248,5		160,497
	Likopcha uchun				66427,5		199,283
3	Ishlatiladigan chiqindi (ayriladi):
	Choynak uchun			104,2	39817,65	156278	59,73
	Piyola uchun			29,7	11272,7	103950	39,45
	Kosa uchun			63	24074,55	126000	48,15
	Likopcha uchun			52,24	19928,25	156730	59,78
4	Tabiiy gaz:
	Choynak uchun				206250		309,375
	Piyola uchun				65000		227,5
	Kosa uchun				130000		260
	Likopcha uchun				75000		225
5	Elektr energiya:
	Choynak uchun				135000		202,5
	Piyola uchun				40000		140
	Kosa uchun				80000		160
	Likopcha uchun				60000		180
6	Jami:
	Choynak uchun				699608,8		1049,41
	Piyola uchun				206454,6		722,595
	Kosa uchun				426671		853,34
	Likopcha uchun				314354,3		943,068