Kimyoviy texnologiya

Gaz fazasida xlorlash jarayonining shart-sharoitlari va reaktorlari. Gaz fazasida xlorlash jarayonida suyuq xlorni bug‘latish natijasida olingan xlordan foydalaniladi. Jarayonga ta’sir etuvchi eng muhim texnologik omillar: temperatura va reagentlar nisbati hisoblanadi. Allil va metallilxlorid olishda uglevodorodlarni xlorga nisbatan ortiqcha olish talab etiladi. Masalan, allilxlorid sintez qilinganda uglevodorodni xlorga nisbati 5:1, metallilxlorid olishda esa 2:1 olinadi. Allilxlorid ishlab chiqarishda xarorat tanlash birikishga nisbatan o‘rin almashishning selektivligiga asoslangan bo‘lib, jarayon 500-520^oC, metallilxlorid ishlab chiqarishda esa reaksiya 150-200^oC olib boriladi. Dixlorbutenlar sintezi »300^oC ortiqcha 1,3 butadien olish natijasida sodir bo‘ladi.


3-rasm. Gaz fazasida xlorlash reaktorlari:
a) nasadkali issiqlik o‘tkazuvchi; b) katalizator qatlamli
(issiqlik beruvchi qatlamli); v) aralashmani qo‘shimcha isituvchi.

Metanni xlorlashda quyidagi tayyor mahsulotlar olinadi: metilenxlorid, xloroform, tetraxlormetan yoki ularning aralashmasi. Metilxlorid ishlab chiqarishda esa metanni xlorga nisbatan »4:1 mol nisbatda olinadi, bunda reaksiyaga kirishmagan metan va xlormetan reaksiya muhitiga qaytariladi. Metanni xlorlash termik yo‘l bilan 500-550 ^oS , termokatalitik usul bilan esa 350-400^oC olib boriladi.

Gaz fazadagi xlorlash jarayoni doimo atmosfera bosimida reagentlar aralashmasini xloratorga uzluksiz yuborish bilan amalga oshiriladi. Gaz fazasida xlorlash reaktorlarining asosiy uchta turi mavjud (3-rasm).
Termik xlorlashda a-turdagi xloratorlar qo‘llaniladi. Bunda sovuq reagentlar isitilgan nasadkalar yordamida isiydi (nasadka akkumulyator vazifasini bajaradi). Termokatalitik xlorlashda b-turdagi xloratorlar qo‘llaniladi. Isitilgan reagentlarni xloratorga yuborishda v-turdagi xloratorlar qo‘llaniladi, masalan, allil xlorid olishda reaksiya aralashtirgichda boshlanadi, xlorator esa bo‘sh truba vazifasini bajaradi.
Gaz fazasida xlorlash texnologiyasi ham xuddi suyuq fazada xlorlashga o‘xshash bosqichlardan iborat. Reagentlarni tayyorlash uchun suyuq xlor bug‘latiladi, gazsimon xlor qo‘shimcha isitiladi, reagentlar konsentrlangan sulfat kislota yoki adsorbentlar yordamida quritiladi, reagentlar bir-biri va retsirkulyat bilan aralashtiriladi. Allilxlorid va metalallixlorid sintezi jarayonida xom-ashyo uglevodorodlar bug‘latiladi va kerakli temperaturagacha isitiladi.