Kimyodan boshlang’ich tushunchalar I – bob. Kirish

ATOMNING O’LCHAMLARI, NISBIY VA ABSOLYUT MASSASI
Atomlar sharsimon shaklga ega deb tasavvur qilinadi va ularning diametri  (angestrem) larda o’lchaladi. (hozirgi kunda  o’rniga nanometr (nm) ham ko’p qo’llanilmoqda)
1 metrning 10 milyarddan biri 1  ga teng, ya’ni 10^-10m = 1 
1 metrning milyarddan biri esa 1nm ga teng, ya’ni 10^-9m = 1 nm
Masalan: xlor atomining diametri 1,8 ga teng ya’ni 0,18 nm ga teng.


ABSOLYUT MASSASA
Bir dona atom (yoki molekula) ning massasiga absolyut massasa deyiladi.
Absolyut massa quyidagicha topiladi.
|A| = Ar/N_A ;
Bunda |A| - absolyut massa Ar – nisbiy atom massa N_A – avagadro doimiysi (6,02 ²³)
Masalan:
1 – masala. Natriy atomining absolyut massasini hisoblang.
Bu masalani 2 xil usulda yechish mumkin.
1 – usul. (1) formula asosida:
|A(Na)|=23/6,02 10²³=3,82 10 ^{– 23} g yoki 3,82 10 ^{– 26} kg

2 – usul. Ta’rifga asosan proporsiyadan foydalanish.



2 – masala. Kislorod atomining absolyut massasini hisoblang.


|A(O)|=16/6,02 10²³=2,6578 10^-23 yoki 2,6578 10^-26 kg


3 – masala. Kislorod molekulasining absolyut massasini hisoblang.

|A(O₂)|=32/6,02 10²³=5,3156  10^-23 yoki 5.3156  10^-26 kg

Yuqoridagi usullar orqali uglerodning absolyut (haqiqiy) massasi hisoblab, 19,93 10^-26 kg ekanligini ko’rish mumkin. Ammo bu qiymatlardan kimyoda foydalanish matematik jihatdan ancha qiyinchilik tug’diradi. Bu qiyinchilikni soddalashtirish uchun 1961 - yilda massa atom birligi(m.a.b) tushunchasi fanga kiritildi va uglerodning absolyut massasi(19,93 10^-26kg)ni 12m.a.b deb qabul qilindi. Demak 12m.a.b = 19,93 10^-26 kg ekan. Shundan foydalanib 1m.a.b=? ni proporsiya orqali hisoblash qiyin emas:

Demak, ekan. Ya’ni uglerod absolyut massasining 1/12 qismi 1 m.a.b ga teng ekan.