Kimyo va oziq ovqat korxona sanoatining asosiy bo‘g‘ini. Reja

Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar xalq hujaligining asosiy bug‘ini bo‘lib, ular mamlakat iqtisodiy imkoniyatlarining yuksalishi va rivojlanishi ta’minlaydilar, xalq xo‘jaligining va xalqning mahsulotlariga bo‘lgan talabini qondiradilar.
Huquqiy shaxs huquqiga ega bo‘lgan, mulkchilik huquqi yoi ho‘jalikni to‘la yuritish huquqi bo‘yicha o‘ziga qarashli mol-mulkdan foydalanish asosida mahsulot ishlab chiqaradigan va sotadigan yoki mahsulotni ayrim boshlaydigan, ishlarni bajaradigan, xizmat ko‘rsatadigan, raqobat hamda mulkchilikning barcha shakllari teng huquqli sharoitida amaldagi qonunlarga muvofiq o‘z faoliyatini ro‘yobga chiqaradigan mustaqil ho‘jalik yurituvchi sub’ekt korxona hisoblanadi. Korxona mustaqil balansga ega bo‘lib, u huquqiy shaxs hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining mulkchilik to‘g‘risida qabul qilingan qonunga binoan quyidagi tur korxonalar faoliyat ko‘rsatishi mumkin:

• 
  jismoniy shaxsning hususiy mulkiga asoslangan korxonalar; shirkat jamoa) mulkiga asoslangan jamoa, oila, mahalla korxonalari, chiqarish kooperativlari;
  
• 
  xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlariga, jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlarga qarashli korxonalar hamda jamoa mulkining boshqa shakllariga asoslangan korxonalar;
  
• 
  davlat mulkiga asoslangan respublika korxonalari;
  
• 
  aralash mulkka asoslangan davlatlararo va qo‘shma korxonalar hamda mulkchilikning turli shakllariga mansub, to‘liq yoki hissaboy yo‘sinda ishtirok etishga asoslangan boshqa korxonalar.
  

3. 
   Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona turlari.
   

O‘zbekiston Respublikasi «Korxonalar to‘g‘risida»gi Qonun 1991yilda qabul qilindi. Ushbu Qonun tovar - pul munosabatlari rivojlanayotgan va boshqariladigan bozor sharoitida mulkchilikning barcha shakliga mansub korxonalarni barpo etish, ularning faoliyatini qayta tashkil etish va tugatishning umumiy huquqiy, iqtisodiy va ijtimoiy asoslarini belgilab beradi.
Qonun foyda olishni ko‘zlab ish olib boradigan korxonalarning mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, ularning huquqlari va ma’suliyatini belgilaydi, boshqa korxonalar va tashkilotlar, xalq deputatlari Sovetlari, davlat boshqaruvi idoralari bilan munosabatlarini tartibga soladi.
Qonunning birinchi bo‘limida korxonalar va ularning asosiy vazifalari, korxona turlari, xo‘jalik uyushmalari to‘g‘risidagi moddalar ko‘rsatilgan.
Qonunning ikkinchi bo‘limida korxonani barpo etish va uni ruyxatdan o‘tkazish, ya’ni korxonani barpo etishning umumiy qoidalari va korxonalarning alohida bo‘linmalarini barpo etish, faoliyat turlariga litsenziya olish qoidalari keltirilgan.
Uchinchi bo‘lim korxonaning mulkdori va mol-mulkiga egalik qilish haqida ma’lumotlar keltirilgan.
To‘rtinchi bo‘lim korxonani boshqarish bo‘yicha, tashkil etishni umumiy qoidalari, korxonaning rahbari, korxona kengashi haqida moddalar keltirilgan .
Beshinchi bo‘lim korxona xo‘jalik faoliyatining asoslari, korxona oladigan foyda, xodimlarning mehnat daromadlari korxona faoliyatini rejalashtirish, xo‘jalik munosabatlari mahsulotni sotish, narx-navo va narx belgilash, moliya va kredit munosabatlari, kapital kurilish, korxonaning tashqi iqtisodiy faoliyati haqidagi moddalar o‘rin olgan.
Qonunning oltinchi bo‘limida korxonaning ijtimoiy kafolatlari to‘g‘risida, ya’ni, korxonaning ijtimoiy faoliyati, korxonaning mehnat jamoasi, uning vakolatlari korxona mehnat jamoasining umumiy yig‘ilishi; jamoa shartnomasi haqida qonun moddalari keltirilgan;
Qonunning ettinchi bo‘limida korxona va davlat haqida, korxonalar huquqlari va manfaatlarining kafolatlari, korxona xo‘jalik faoliyatining huquqiy va iqtisodiy shart -sharoitlarini hisob olish tartibi yoritilgan.