«kimyo-texnologiya»

  
Paxta yig’im-terimiga tayyorgarlik, terish, muddatlari  
  
Bobodexqonlarimizning  mashaqqatli  mexnati  evaziga  etishtirilgan  paxta 
xosilini yog’in sochinli kunlarga qoldirmay tez va sifatli yig’ib terib olishda g’o’za 
defolyatsiyasi  katta  ahamiyatga  ega.  O’z  vaqtida  sifatli  o’tkazilgan  defolyatsiya 
  
Терилган пахта, дала хирмонида 
 
 
 

---

g’o’za barglarini to’liq to’kilishini taьminlaydi. Qator oralaridan shamol o’tishi va 
ko’saklarga  quyosh  nuri  ko’proq  tushishi  natijasida  ko’saklarning  birvaqt  pishib 
etilishi va ochilishiga qo’shimcha sharoit yaratiladi. Yig’im terim mavsumini qisqa 
muddatda yakunlash kelgusi yil xosili uchun o’tkaziladigan agrotexnik tadbirlarni 
tez va sifatli amalga oshirish imkonini oshiradi.  
Paxta  xosilini  sifatli  terib  olishda  eng  avvalo  dalani  tanlash  hamda  ekish 
muddatlariga  qarab,  o’rtacha  40-50%  ko’sagi  ochilgan  maydonlar  defolyatsiya 
qilinadi.  Defolyatsiyadan  10-12  kun  o’tgach  dala  paxta  terimiga  tayyorlanadi. 
Buning uchun har bir dalaga texnika kirishi yo’llari hozirlanadi. Sug’orish ariqlari 
ko’milib,  dala  atrofi  va  ichidagi  chellar,  o’qariqlar  tekkislanadi.  Fermer 
xo’jaligining  ekin  maydonini  inobatga  olib,  30-50  gektarga  bitta  paxtani  quritish 
maydonchasi tayyorlanadi. Dala atrofidagi maydon g’o’zasi o’rib olinib, tirkamalar 
yurishi uchun qulaylik yaratiladi.  
O’qariq  va  suv  yo’llari  yopilgandan  so’ng,  dalaning  5  nuqtasidan  konvert 
usulida 10 tadan o’simlik namunasi olinib, o’simliklardagi jami ko’saklar soni va 
shundan  ochilgani  sanab  chiqiladi.  Namunadagi  10  ta  o’simlikda  mavjud 
ko’saklarning 80-85% qismi ochilgandan so’ng yig’im-terimga kirishiladi. Masalan: 
10 ta o’simlik jami 150 ta ko’sak bo’lib, shundan 120 tasi ochilganligi  aniqlansa, 
dala terimiga tayyor hisoblanadi.   
Paxta  yig’im-terimini  uyushqoqlik  bilan  o’tkazishda  har  gektarga  talab 
etiladigan  terimchilar  sonini  to’g’ri  belgilash  ham  muhim  ahamiyatga  ega.  Aks 
holda paxta terimida yuqori natijalarga erishib bo’lmaydi. Joylarda ushbu tadbirga 
yuzaki qaralishi oqibatida katta 10-20 gektarli maydonlarda 5-6 kishi paxta terimiga 
tushirilishi  holatlari  kuzatiladi.  Vaholanki,  har  bir  konturdagi  hosil  dalaning 
kattakichikligidan qat’iy nazar 2-3 kunda terib olinishi shart. Dalada terimchilar soni 
quyidagicha belgilanadi. Aprobatsiyada hosildorlik 25 ts/ga ni tashkil etib, 1-terimga 
80% ko’saklar ochilganda kirishish rejalashtirilsa, demak 20 ts/ga yoki gektariga 2 
tonna  paxta  hosili  1-terimda  terib  olinadi.  Daladagi  hosil  3  kunda  yig’ib-terib 
olinadigan bo’lsa, bunda 1 kunda gektaridan 650-700 kg paxta terib olinishi zarur. 
Har bir terimchi o’rtacha kuniga 65-70 kg paxta terish imkoniyati borligini inobatga 
olsak, har bir gektarga 10 tadan kam bo’lmagan terimchi jalb qilinishi kerak. Demak, 
10 getarli  konturda 100 kishi, 20 gektarga 200 kishi va hokazo.  
Har  bir  fermer  xo’jaligi  1-terimda  gektarini  inobatga  olib  terimchilar  bir 
guruhga to’plashi va terimni to’g’ri tashkil etishi shart.  
Paxta hosilini sifatli terib olishda terimlar orasidagi muddat katta ahamiyatga 
ega. Birinchi terim bilan ikkinchi terim orasi 10-12, ikkinchi terim bilan uchinchi 
terim orasi 15-18 kunni tashkil etishi kerak. Aks holda paxta xom ashyosi yetilmay 
terib olinib, salmog’i kamayib, sifati pasayadi.  
Paxta  hosilini  yig’ib-terib  olishda  terimchilar  ishini  nazorat  qilishni 
muvofiqlashtirish o’ta muhimdir. Buning uchun egat uzunligi 50-60 metrdan uzun 
bo’lgan yerlarda, har 50-60 metrdan keyin terimchilarni qatorga qo’yish lozim, ya’ni 
dalani bo’lak-bo’lak terib olish yaxshi samara beradi. Buning uchun har 100 metrda 
chel  va  o’qariq  o’rni  tekksilanib,  pritsep-tirkamalar  yurish  yo’llari  tayyorlanishi 

---

zarur.  Terilgan  paxta  quritish  paxta  maydoniga  olib  kelinib,  kamida  bir  kecha 
kunduz quritilgandan so’ng qabul punktlariga jo’natishga e’tibor qaratish zarur.   
Paxta yetishtirishda eng ko’p mehnat talab qiluvchi jarayon xosilni yig’ibterib 
olishdir. Xosilni yig’ib-terib olishda jami xarajatning 50-60% sarflanadi.   
Paxta qo’lda va mexanizatsiya yordamida teriladi.   
Qo’lda mavsumda 4 martagacha teriladi, odatda 3 marta:   
1  terim-2-3  ko’sak  ochilganda  (20-25%)    2 
terim-qolgan xosilning 30-35% ochilganda.   
3 terim-2 terimdan 10-15 kun o’tkazib boshlanadi.  
“Mustaqilligimiz sharofati bilan qishloq xo’jaligida keskin o’zgarishlar ro’y 
bermoqda. Jumladan, 2016 yildan boshlab paxta terimini 80-90% ni mexanizatsiya 
yordamida  terishga  o’tilishi  ko’zda  tutilmoqda.  Xususan,2013  yilda  Toshkent 
traktor zavodi Koreya va Italiya bilan hamkorlikda 1000 ta mashina ishlab chiqargan 
bo’lsa, 2014-2015 yillarda bu son 3000 yetkazilishi ko’zda tutilmoqdaligi  
2013 yil 16 oktyabrda Toshkentda o’tkazilgan to’qqizinchi xalqaro paxtachilik va 
tekstil yarmarkasida aytib o’tildi.