«kimyo-texnologiya»

G‘o‘zaning o‘tmishdosh ekinlari, bedani almashlab ekishdagi o‘rni  
  
Ma’lumki, beda o’simligining chorvachilik uchun mustahkam ozuqa bazasini 
yaratishdagi roli kattadir. Uning kimyoviy tarkibida to’yimli ozuqa moddalarining 
ko’pligi jihatidan boshqa xashaki ozuqa ekinlari ichida eng to’yimliligi bilan ustun 

---

turadi. Beda pichani eng arzon, oqsilga boy bo’lib karotin, har xil A, V, V2, D, Ye, 
K va S kabi vitaminlarga nihoyatda boy.  
Professor  M.F.Tomee  ma’lumoti  bo’yicha  bedaning  ko’k  massasining  bir 
kilogramm oziq tarkibida oqsil 36 g, kalьtsiy 6,4 g, fosfor 0,6 g, karotin 50 mil g.  
bo’lib, u 0,17 oziq birligiga tengdir. Bir kg quruq pichanni tarkibida esa oqsil 116 g, 
kalsiy 17,3, fosfor 2,2 g, karotin 45 milligramm bo’lib, 0,49 oziq borligiga ega ekan. 
Bu  moddalarsiz  chorvachilik  mahsulotlarini,  jumladan  go’sht,  sut  va  hokazolar 
mahsuldorligini  oshirishga  erishish  mumkin  emas.  Bedani  bunday  fazilatlaridan 
tashqari,  mamlakatimizning  asosiy  tarmog’i  xisoblaigan  paxtachilikni 
rivojlantirishda,  uning  hosildorligini  ortirib  borishda,  g’o’za  bilan  almashlab 
ekiladigan ekinlar ichida eng ahamiyatlisi ham beda o’simligidir. Chunki ko’plab 
pichan  berishi  bilan  birga  (3  yil  ichida  gektaridan  o’rtacha  400-600  ts  pichan) 
tuproqning unumdorligini yaxshilaydi, uch yil davomida beda o’stirilgan maydonda 
tuproqning  0-50  sm  qatlamida  har  gektariga  600  kg  dan  ortiq  azot  to’playdi  (M. 
Barakaev, 1962). Tuproqda azot va xar xil organik moddalar ko’payishiga imkon 
beradi.  Tuproq  suv-havo  rejimini  hamda  fizik  xossalarini,  mineral  o’g’itlar 
samaradorligini  oshiradi  yerlarning  sho’rlanishiga,  g’o’zaning  vilt  bilan 
kasallanishiga yo’l qo’ymaydi. Uch yillik bedapoyaga g’o’za ekilganda vilt bilan 
zararlanish 28 foizgacha kamaygan. Ko’p yillik begona o’tlarni kuchli tuplari bilan 
qoplab hisobiga olish yo’q qiladi. Beda birinchi yili 0-40 sm tuprok, qatlamida 94,8 
ildiz, yer betida esa 51,4 xas-cho’p, ikkinchi yili 137,4 ts ildiz va 63,1 ts xas-cho’p 
koldiradi.  2-3  yil  beda  o’stirilgan  yerning  tuprok,  strukturasi  1,5-2  baravar 
yaxshilanadi.  
Bedazorlardan  bo’shagan  maydonlarga  ekilgan  g’o’zalarning  paxta  xosili 
o’rtacha  5  tsentnerdan  12  tsentnergacha  oshadi.  Unumdorligi  past  yerlarda, 
jumladan  yangi  o’zlashtirilgan  qumli  tarkibi  yengil  tuproqlarda  1,5-2  marta 
hosildorlik  ko’tarilishimumkin.  Chunki  tuprokning  haydov  qatlamida  25-30  foiz 
gumus qo’shiladi, shuning hisobiga hosildorlik va uning sifati ortadi.