«kimyo-texnologiya»

Arpaning kelib chiqishi, tarqalishi. Arpa bug‘doy kabi qadimgi eramizdan 
10 ming yillardan oldin Yaqinsharqda madaniylashtirilgan.  
Yovvoyi  arpa  Krit  orollari  va  Shimoliy  Afrikaning  g‘arbidan  boshlab 
sharqdagi  Tibet  tog‘larigacha  tarqalgan.    Falastinda  arpa  oziq-ovqat  uchun 
eramizdan  17  ming  yillar  oldin  ishlatilgan. 
Madaniy arpaning qadimgi namunalari Siriyada 
topilgan.  Shuningdek  yegipet  fir’avnlarning 
qabrlarida  va  qadimgi  qurilmalarda  ham 
topilgan. 
Yevropaga  Kichik  Osiyodan  eramizdan 
6-7 
ming 
oldin 
tarqalgan.Koreyaning 
yarimorollarida  eramizdan  850-1500  yillar 
oldin  paydo  bo‘lgan.  Arpa  Amerikada  yangi 
ekin bo‘lib, Yevropadan XVI—XVIII asrlarda 
keltirilgan. Rossiyaga Osiyodan Sibir yoki Kavkaz orqali keltirilgan. Tibetda arpa 
uni eramizdan oldingi 5 asrda iste’molga kiritilgan.   
Qadimgi Rimda gladiatorlarni gordeariyalar deb atashgan. (
lat.
 hordearii) — 
«arpa bilan oziqlanuvchilar», yoki «arpa erkaklar» ma’nosini beradi, chunki arpa 
gladiatorlarning  muskulini  tez  rivojlantiradigan  har  kunlik  asosiy  yeguligi 
bo‘lgan.Yevropada o‘rta asrlarda arpa va javdar noni kambag‘al va dehqonlarning 
ovqati bo‘lgan, chunki bug‘doy nonini faqat yuqori martabali oqsuyaklar iste’mol 

---

qilishgan.  Faqatgina  19  asrga  kelib  kartoshka  sekin-astalik  bilan  arpa  o‘rnini 
egallagan.   
1954 yilgi arxeologik tekshirish natijalariga ko‘ra, janubiy Turkmanistonning 
Joytun  viloyatida  topilgan  arpa  donining  neolit  davrida,  ya’ni  miloddan  5000  yil 
avval  ekilganligi  isbotlangan.Arpa  ekini  maydoni  jaxon  buyicha  80  mln.gektar 
atrofida bo‘lib, bug‘doy, sholi, makkajo‘xoridan so‘ng 4chi o‘rinni, O‘zbekistonda 
esa donli o‘simliklar orasida bug‘doydan keyin 2chi o‘rinni egallaydi.   
Arpa doni ishlab chiqarish 2013-14 yillarda 144 mln.971 ming tonna bo‘lgan.  
Asosan  Kanada,  AQSh,  Fransiya,  Buyukbritaniya,  Germaniya,  Polsha,  Ukraina, 
Rossiya, Ispaniya, Avstraliya, Turkiya davlati 
ishlab  chiqaradi.O‘rtacha  hosili  1,9-2,3  t/ga, 
rivojlangan mamalakatlarda — 2,1-2,6 t/ga.  
 Arpa  respublikamizning  
suvli  va 
lalmikor yerlarida 20 ming/ga maydonga 
yetishtiriladi.Lalmida 4-7 ts/ga, suvlida 35-40 
ts/ga (65-70 ts/ga) hosil beradi.