«kimyo-texnologiya»

Ildizmevaning  kimyoviy  tarkibi.  Yetilgan  ildizmevalarda  o‘rtacha75%  suv, 
25% quruq modda saqlanadi. Quruq moddaning asosiy qismini– 17,5 % saxaroza, 

---

7,5 % qand bo‘lmagan moddalar tashkil qiladi. Qandbo‘lmagan moddalarning 5 % 
i  erimaydigan  (kletchatka  2,5  %,  pektin  2,4%  va  kul  0,1  %)  moddalardan  iborat. 
Eriydigan  qand  bo‘lmagan  moddalarga  fruktoza,  glyukoza  va  boshqa  azotsiz 
ekstratlanadigan  moddalar(0,8  %),  azotli  moddalar  (1,1  %)  va  kul  (0,6  %) 
kiradi.Qand ishlab chiqarishda eriydigan «qand bo‘lmaganlar» invert qandfruktoza, 
glyukoza va yengil harakatlanadigan azotli birikmalar va aminokislotalar saxarozani 
kristallanishiga  to‘sqinlik  qiladi.  Shuninguchun  invert  qand  va  azotning  ko‘p 
bo‘lishi  ildizmeva  sifatining  pastligini  ko‘rsatadi.  Eriydigan  kul  ham  ildizmeva 
sifatini belgilaydi.  
Qand  lavlagining  1  kg  ildizmevasida  26  o.b.  saqlanadi.  Shuningdek,5  kg 
barglari  1  o.b.  teng  bo‘lib,  uning  100  kg  ida  22  oziqa  birligisaqlanadi.Qand 
lavlagining 250 ts/ga hosilida 6500 o.b. saqlanadi va qo‘shimcha,barglaridan 2500, 
jomdan 15 o.b. olinadi.  
Uning agrotexnik ahamiyati ham katta. Qand lavlagi ekiladigan dalalar chuqur 
shudgor  qilinadi,  ko‘p  miqdorda  organik  va  ma’danlio‘g‘itlar  solinadi,  hamda 
begona o‘tlarga qarshi jadal kurash olib boriladi. Shuning uchun qand lavlagidan 
keyin dala begona o‘tlardan toza vaunumdorligi holida qoladi. Boshqa ekinlarning 
o‘sishi, rivojlanishiuchun qulay shroit yaratiladi. U juda serdaromad ekin.  
Qand  lavlagi  Old  Osiyoda,  Markaziy  Osiyoda  eramizdan  1500-2500yil 
muqaddam  ekilib  boshlangan.  Hozirgi  madaniy  ikki  yillik  shakllari  bir  yillik 
shakllaridan kelib chiqqan. Yovvoyi lavlagi hozir hamO‘rta Yer dengizi, Kaspiy va 
Qora dengiz sohillarida uchraydi va qandikam, yog‘ochsimon, dag‘al ildizga ega. 
Dastlab  madaniy  ekin  sifatida  Mongold,  bargli  lavlagi  ekilib  boshlangan,  keyin 
ildizmevali shakllaritarqalgan. Dastlab qand lavlagini sileziya turi ekilgan.  
Kristall  qand  Markgraf  tomonidan  1747  yil  kashf  etilgan  va  Berlin 
akademiyasiga  taqdim  etilgan.  Qand  lavlagidan  saxaroza  olishniAxard  1799  yili 
isbot  etgan.  XIX  asr  boshlarida  qand  lavlagi  ildizmevasida  6,7  %  qand  bo‘lgan 
bo‘lsa, 1860 yilga kelib 10 % yetkazilgan.  
Hozirda eng yaxshi qand lavlagi navlarida qand miqdori 20% ga yetkazilgan 
va ildizmeva massasi oshirilgan.  
Dunyoda ekiladigan qand lavlagining 80 % i Yevropada joylashgan. Har yili  
dunyoda  8  mln.  ga  maydonga  qand  lavlagi  ekiladi.  U  dunyoningjuda  ko‘p 
mamlakatlari  (AQSh,  Angliya,  Germaniya,  Turkiya,  Ukraina,  Rossiya, 
Qirg‘iziston)da  ekiladi.  O‘zbekistonda  lavlagichilik  1998  yildanboshlab  rivojlana 
boshladi.  
Qand  lavlagi  serhosil  ekin.  Xorazm  viloyatining  sug‘oriladigan  yerlarida 
ilg‘or xo‘jaliklar 400-600 ts/ga ga yetkazib ildizmeva hosiliolishmoqda.