«kimyo-texnologiya»

12-Mavzu: Ildizmevali ekinlarning ahamiyati. Qand lavlagining- biologiyasi 
va yetishtirish texnologiyasi.  
Reja:  
1.Ildizmevali ekinlarning ahamiyati  
2. Qand lavlagining- ahamiyati, kelib chiqishi, tarqalishi, hosildorligi   
3. Qand lavlagini biologiyasi va navlari  
4. Qand lavlagini yetishtirish texnologiyasi  
  
Ildizmevali ekinlarning ahamiyati  
Bu guruxga sersuv, shirali quruq moddasi kam bo‘lgan ildizmevalilar kiradi. 
Bu guruhdagi o‘simliklar har xil botanik oilani (sho‘radoshlar, soyabonguldoshlar, 
karamdoshlar, murakkabgul doshlar) vakili bo‘lib, ularning oilasida bir, ikki va ko‘p 
yillik turlari uchraydi.  
O‘zbekistonda aksariyat holda ikki yillik turlari (qand lavlagi, xashaki lavlagi, 
sholg‘om  sabzilar)  ekilmoqda.  Ildizmevalilar  har  xil  yo‘nalishda  qo‘llaniladi. 
Qandlavlagi qand ishlab chiqarish uchun ekiladi. Qolgan ildizmevalilar oziq –ovqat 
sanoatida va chorvaga yem uchun foydalaniladi   
Ildizmevalilarning  tarkibida  10%  dan  30%  gacha  quruq  modda  bo‘ladi, 
ularning tarkibida ko‘p miqtorda qand,kraxmal, tuzlar, vitaminlar (S, V, V2, R, K, 

---

Ye, N va boshqa), karotin mavjud. Tarkibida suv ko‘p bo‘lganligi tufayli saqlash 
qiyin.   
Ildizmevali  o‘simliklar  texnik  (qand  lavlagi),  ozuq-ovqatda  (sabzi,  lavlagi, 
sholg‘om,  turp),  chorvachilikda  (xashaki  lavlagi,  turneps),  tabobatda  (sachratqi) 
qo‘llanadi. Qishda ko‘kat bo‘lmaganda ildizmevalilar eng asosiy shirali oziq bo‘lib 
qoladi. Yem-xashak sifatida barglar xam ishlatiladi.  
Ildizmevali ekinlarga:  
Qand lavlagi - Beta vulgaris L. v.saccharifera   
Xashakilavlagi- Beta vulgaris L.v. crassa   
Xashakisholg‘om – Vrassica L ssp rapifera M  
Xashakisabzi – Daucus carota v. crassa L 
Turp - Raphanus sativa L. vat olifera Metz.   
Bryukva– Brassica napus L. V. rapifera Metz.   
Turneps – Brassicarapa L. ssp. rapifera