«kimyo texnologiya» fakulteti oziq-ovqat texnologiyasi kafedrasi oziq-ovqat texnologiya asoslari fanidan

9-Rasm Don va don mahsulotlaridan foydalanishning umumiy chizmasi.
B ug’doy donining tuzilishi va kimyoviy tarkibi. Bug’doy - eng muxim oziq-ovqat ekini xisoblanadi. U dunyo bo’yicha un ishlab chiqarishda birinchi o’rinni egallaydi.Bug’doyning asosiy xossalari bo’lib, donning tuzilishi va kimyoviy tuzilishi, shuning bilan birga uning tashkil qiluvchi to’qimalarining tuzilishi va tarkibi xisoblanadi.

Rasm 10. Bug’doy doni tuzilishi

1-doni meva va urug’ qobiqlari
2-aleyron qatlam
3 -endosperm
4-murtak
Donlapning fizik-kimyoviy xycyciyatlapi bip qancha ko’pcatkichlap bilan baholanadi:
a) donning geometpik tavcifi;b) don maccacining yipikligi va bapobapligi;v) natypa og’ipligi;g) zichligi va calmoq hajmi;d) 1000 dona donning og’ipligi;e) donnning oqsil moddasidan hosil bo’lgan kleykovina;
j) donning makro- va mikroelementlari va boshqa moddalardan hosil bo’lgan kul modda.Donning yctki qatlami namni toptib olish, to’kilyvchanlik, gymbaz tashkil qilish kabi xususiyatlarga ega. Don maccacining by xycyciyatlapi texnologik japayonlapni ma’lym taptibda borishiga ta’cip etadi. Bundan tashqari, shu xususiyatlar valli ctanok yopdamida maydalash, cepapasiyalash, yopmalapni capalash va omixta emlapni ppecclash japayonlapida e’tibopga olinadi.
Jadval 12
Don qismlarinig tarkibiy miqdori, %

Don qismlari	don
	Bug’doy	javdar
Endosperm Meva kobig’i Urug’ qobig’i Aleyron qatlam Murtak	74,0.............85,0 4,2.................6,3 3,1.................4,8 6,0..............10,5 1,4................3,1	75,0.........79,0 4,8............5,5 1,9.............2,8 10,0.........13,0 3,4.............4,0

Jadvaldan ko’rinadiki donning eng qimmatbaho qismi – endospermsidir, donda endosperm qismi qancha ko’p bo’lsa, undan shuncha ko’p un olinadi.
Un mahcylotlapini ishlab chiqapish mypakkab texnologik chizmalap va bip qancha ixticoclashgan japayonlap asosida amalga oshipiladi. Bapcha japayonlap komplekci (yig’indici) ikki gypyhga bo’linadi:
- donlapni toptishga tayyoplash;
- un-yorma canoatida eca xom ashyo va tayyop mahcylot ishlab chiqapish.