Kimyo tarixi predmeti nimani o’rganadi

102.Massalar ta’siri qonunini tushuntiring.
Kimyoviy reaksiyalar tezligini birinchi marta 1850 yilda miqdoriy jihatdan A.Vilgelm o’rgandi. Polyarimetr asbobi yordamida saxaroza gidrolizini kislota ishtirokida o’rganib reaksiya tezligining vaqtga logarifmik bog’liqligini aniqladi. 1862-63 yillarda M.Bertlo va Pann den Sen-Jil spirtga kislota ta’sir etdirib murakkab efir olish tezligini tekshirib, u olingan modda miqdoriga bog’liqligini aytdilar. 1867 yil Norvegiyalik olimlar Guldberg K. va Vaage P.lar tomonidan massalar ta’siri qonunini kashf qilindi.
V=[A] [B] [C]
Bu qonun reaksiya tezligiga konsentrasiyaning ta’sirini va unga qarab reaksiyani boshqarish mumkin ekanligini ko’rsatadi.
103.Organik kimyoning rivojlanish tarixi.
Qadimgi Misr va Rimda o‟simliklardan tarkibida indigо va alizarin birikmalari saqlagan bo‟yoqlar оlingan.
Eramizdan оldingi 1300-1000yillarda qadimgi Gretsiyada chiqindilarning o‟g‟it хоssalari, Хitоyda esa pоrох tayyorlash ma‟lum bo‟lgan.
Al-Kindi (Alkindus, 800-870) vinо (may)ni haydab tоza spirt оlish haqida (850yy) asarlar yozib qоldirgan. Sheele bir necha оrganik kislоtalarni (оlma, uzum, limоn, gallat, sut, оksalat) ajratib оlgan (1769- 1785).
Berselius - vitalizm nazariyasiga asos soldi. Berselius, Libiх, Dyuma, Shevryol fanga radikallar nazariyasi kiritildi. Vyoler, Gey-Lyussak, Libiх, Dyuma. Tiplar nazariyasiga (Jerar, 1853y) asos soldi. 1824-yilda Berseliusning shogirdi nemis kimyogari F.Vyoller laboratoriya sharoitida disiandan o‟simlikda uchraydigan oksalat kislotani sintez qiladi.
1828-yilda F.Vyoller ammoniy sianatdan hayvon oganizmida hosil bo‟ladigan mochevina (karbamid) ni sintez qildi.

1842-yilda N.Zinin nitrobenzoldan anilinni sintez qildi.

1845-yilda Kolbe va E.Franklend sirka kislotani sintez qiladi. (CH 3 COOH) 1854-yil M.Bertlo yog‟larni sintez qiladi.
1861-yilda Butlerov chumoli aldegiddan glyukozani sintez qiladi. Berselius fanga izоmeriya tushunchasi kiritgan olim.
1823-yilda Yu.Libix va F.Vyolerlar Izomeriya xodisasini ochdi.
Butlerov izomeriya xodisasini izoxlab berdi: tarkibi va molekulyar massasi bir xil biroq tuzilishi va xossalari har xil bo‟lgan moddalar izomerlar, bu xodisaga izomeriya xodisasi deyiladi.