Kimyo tarixi predmeti nimani o’rganadi

95.L. Meyerning ishlarini tushuntirig

1864 yilda L. Meyer 44 elementni 6 qatorga vodorodga nisbatan valentligini hisobga olgan jadvalni taklif qildi. Jadval 2 qismdan iborat edi. Asosiy jadvalda 6 gruppa birlashtirilib 1 gruppa uglerod, 2 gruppa azot, 3 gruppa kislorod, 4 gruppa galogenlar, 5 gruppa ishqoriy metallar va 6 gruppa ishqoriy yer metallar joylashgan. Qolgan 28 elementni esa atom og’irligi oshib borishiga qarab joylashtirdi. 1870 yil nemis olimi Meyer “Kimyoviy elementlar tabiati ularning atom massalari o’zgarishining funksiyasidir” maqolasida atomlar hajmining atom massasiga bog’liqligi grafigini berdi va 16 gruppaga joylashtirdi (Meyer-egri chiziqlari). Qariyb davriy qonunni ochishga yaqinlashdi. Buni uning vafotidan keyin K.Zeybert nashr qilgan.

96.D. I. Mendeleev tomonidan Davriy qonunning ochilishini tushuntiring.

D.I.Mendeleyev “Kimyo asoslari” kitobining 1- bobida N. O, N, C galogenlar, 2 - bobida Na, K, Cu , Ag ishqoriy-yer metallarini xarakterlab berdi. U klascifikasiyalashda faqat atom og’irligi bilan chegaralanib qolmasdan ularning kimyoviy xossalari, oksidlar hosil qilishi, vodorod bilan birikishi, valentligi asosida gruppalarga ajratadi. Demak, Mendeleyev birinchidan - atom og’irligi, ikkinchidan kimyoviy xossalari asosida 1869 yil 6 martda “Elementlarning tabiiy sistemasini “ yaratdi. D.I. Mendeleyevning davriy qonunida “Elementlar xossalarining o’zgarishi ularning atom og’irligi o’zgarishiga davriy ravishda bog’liqdir” deyiladi.

D.I.Mendeleyevdan avval olib borilgan ishlarning hyech birida kimyoviy elementlar orasida o’zaro uzviy bog’lanish borligi topilmadi. Chuqur ilmiy bashorat va taqqoslashlar asosida D.I.Mendeleyev 1869 yilda tabiatning muhim qonuni – kimyoviy elementlarning davriy qonunini ta’rifladi. D.I.Mendeleyev ta’riflagan davriy qonun va uning grafik ifodasi - davriy sistema hozirgi zamon kimyo fanining poydevori bo’lib qoldi. D.I.Mendeleyev kimyoviy elementlarning ko’pchilik xossalari shu elementlarning atom massasiga bog’liq ekanligini aniqladi. U o’sha zamonda ma’lum bo’lgan barcha elementlarni ularning atom massalari ortib borishi tartibida bir qatorga qo’yganida elementlarning xossalari 7 ta, 17 ta va 31 ta elementdan keyin keladigan elementlarda qaytarilishini, ya’ni d a v r i y l i k borligini ko’rdi.