Kimyo tabiiy fanlar qatoriga kiradi. U moddalaming tarkibi, tuzilishi

Eritmada yoki suyuqlanmada elektr toki ta’sirida boradigan oksidlanish­ qaytarilish jarayoniga elektroliz deb ataladi.Elektroliz so‘zi elektr toki ta’sirida parchalanish ma’nosini anglatadi. Elektroliz jarayonida elektr energiyasi hisobiga kimyoviy reaksiya amalga oshadi.Elektroliz jarayoni nafaqat eritmada, balki, suyuqlanmada ham amalga oshishi mumkin. Ya’ni qattiq moddalarni yuqori harorat ta’sirida suyuq agregat holatga o‘tkazib elektroliz jarayonini amalga oshirish mumkin. Bunday elektroliz suyuqlanma elektrolizi deyiladi.

Suyuqlanma elektrolizida odatda oksid, ishqor va tuzlarning suyuqlanma­ lari orqali elektr toki o‘tkaziladi.Masalan, natriy xloridning suyuqlanmasiga (NaCl 801°C da suyuqlanadi) inert (ko‘mir) elektrodlar botirilsa va o‘zgarmas elektr toki o‘tkazilsa, u holda ionlar elektrodlarga: Na+ kationlari - katodga, Cl- anionlari - anodga tomon harakatlanadi. Na+ ionlari katodga yetgandan keyin undan elektronlar oladi va qaytariladi:lantirilgan holda elektroliz qilinadi. N C sin­ gari elektrolitlar suyuqlan irilganda ionli krista l panjaralari buziladi . Hosil b lgan suyuqlanma tar ibsiz harakat qiluvchi ionlardan iborat bo‘ ladi.

Eritma elektrolizini o‘tkazis u hun dastlab eritma tayyorlab olinadi so‘ng elektroliz jarayoni amalga oshiriladi .Eritma elektrolizida ishqor, kislota va tuzlarning suvdagi eritmasi orqali elektr toki o‘tkaziladi.Kimyoda suvli eritmalarni ya’ni erituvchi sifatida suv olingan eritmalarni elektrolizi katta ahamiyatga ega.Suvli eritmalar elektrolizi. Biz suvli eritmalar elektrolizida elektrodlarda sodir bo‘ladigan jarayonlar haqida so‘z yuritamiz.Suvli eritmalar elektrolizida elektrolitning ionlaridan tashqari reaksiyalarda vodorod ionlari yoki gidroksidlar ham ishtirok etishi mumkin . Bu ionlar suvning dissotsiya­ lanishi natijasida hosil bo‘ ladi . Hosil bo‘layotgan ionlar tegishli elektrod­ larga tomon harakatlanadi. Katodga elektrolitning kationlari bilan vodorod­ (H+), anodga elektrolitning anionlari bilan gidroksid ionlari (OH-) tortilaveradi.Yuqorida mis (11)-xloridning suvdagi ₂eritmasi elektrolizi suvli eritmaelektroliziga misol bo‘ adi . Eritmadagi Cu + va Cl- ionlari tegishli elektrod­ larga tomon yo‘ aladi va ularda quyidagi jarayonlar sodir bo‘ ladi :Eritma elek rolizida katodda har doim ham metall atomi ajralm aydi. etall atomi o‘ rniga H2 gaz holatda ajralishi ham mumkin . Katodda metall yoki vodorod ajralishini aniqlash hu rus olimi N.N B k v n an k if etilgan metallarning aktivlik qatoridan foydalanamiz.Bu qatorda vodorodni ham ko‘rishimiz mumkin . Bu qatorda metallarning aktivligi vodorodga nisbatan olingan . Vodoroddan o‘ng tomonda joylashgan metallar passiv metallar hisoblanadi. Vodoroddan chap tomon oylashgan metallar vodoroddan aktiv hisoblanib , reaksiyada vodorodni o‘rnini egallashi mumkin . Vodoroddan chap tomonda turgan metallar ham o‘ z navbatida 2 guruhga bo‘ lin adi: aktiv va o‘ rtacha aktiv metallar.Shunday qilib, bu qatordagi metallarni aktivligiga ko‘ ra 3 guruhga bo‘ lishimizumkin :Aktiv metallar (Li dan Al gacha);O‘rtacha aktiv metallar (Al dan H₂ gacha)Passiv metallar ₂ dan o‘ngdajohgan metallar).Metallarning aktivlik qatoridagi metallarni 3 guruhga bo‘lish elektrolizrayonida muhim ahamiyatga ega. Qaysi metall tuzining yoki asosining eritmasi elektroliz jarayonida ishtirok etayotganiga qarab elektroliz jara­ yonida katodda qanda y modda hosil bo‘lishini aniqlash mumkin .Aktiv metallning tuzlari eritmalari elektroliz qilinsa , katodda vodorod ajraladi.‘ rtacha aktiv metallar elektroliz jarayonida qatnashsa , katodda metall va vodorod ajraladi.Passiv metallar elektrolizjarayonida qatnashsa , katodda metall ajraladi.Elektroliz reaksiyalarida anodda qanday modda hosil bo‘ li shini ham oldindan aniqlash mumkin. Buning uchun reaksiyada ishtirok etayotdan anionga qa raladi. Anion sifatida ko‘pincha kislota qoldig‘ i olinadi. Kislotalar mavzusidan bizga ma’lumki, kislotalarni tarkibida kislorod atomi bor yoki yo‘ qligi ga ko‘ ra 2 guruhga ajratish mumkin .Kislorodli kislotalar : H 2S0 4, H 3P0 4, HN0 2, HCIO va h.k.Kislorodsiz kislotalar: HCl , HBr, HI, H2S, HF va h.k.

Tarkibida kislorodli kislota qoldig‘ i yoki ftorid (F-) anioni saqlagan tuz eritmasi elektroliz qilinganda , anodda suv molekulalari oksidlanib kislorod moddasi ajralib chiqadi.Agar elektroliz reaksiyasida kislorodsiz kislota qoldig‘ ini (ftorid anionidan (F-) tashqari) saqlagan modda ishtirok etayotgan bo‘ lsa, bu elektroliz reaksiyasida anodda kislota qoldig‘ i tarkibidagi metallmas molekulasi ajraladi. Masalan, xlorid ionidan (Cl-) xlor molekulasi (Cb ); bromid ionidan (Br-) brom molekulasi