«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Fazoviy izomeriya
Geometrik izomeriya. Alkenlarda tuzilish izomerlari va qo’shbog’ning holat izomeriyasi bilan bir qatorda geometrik izomeriya ham uchraydi. Geometrik izomeriyannig yuzaga kelishining asosiy sababi qo’shbog’ tutgan uglerod atomlarida turli xil o’rinbosarlarning bo’lishi va qo’shbog’ni uzmasdan turib bir holatdan ikkinchi holatga o’tish mumkin emasligidir, boshqacha qilib tushuntirilganda qo’shbog’ tutgan uglerod atomlari o’z o’qi atrofida erkin aylana olmaydi. Bu bog’ni uzish uchun 350 kJ/molь energiya talab etiladi.
Buten-2 molekulasida qo’shbog’ning erkin aylana olmasligi hisobiga ikkita izomer hosil bo’ladi: metil guruhlari bitta tekislikda yotgan sis-, va metil guruhlari har xil tekislikda joylashgan trans izomer.

Agar alken molekulasida o’rinbosarlar turli xil bo’lsa bunday alkenlarni nomlashda E,Z- nomenklaturadan foydalaniladi (E-“entgegen” qarama-qarshi, Z-“zuzammen” birga).
Bu nomenklatura bo’yicha uglerod atomidagi o’rinbosarlar katta kichikligiga qarab ajratib olinadi.

Quyida ushbu holatni bir nechta aniq misollarda keltirib o’tamiz:

Quyida turli o’rinbosarlarnning kattaligiging ortib borish qatori keltirilgan.




Stereoizomeriya. Stereoizomeriya – bu molekulani tashkil etuvchi atomlarning fazodagi joylashuvidir. Bu termin asosan molekuladagi atomlarning fazodagi joylashuvini nazarda tutadi. Molekulaning fazodagi joylashuvi va ularnnig fazoviy izomeriyasi va stereoximiyasi organik kimyoning keyingi bo’limlardi ya’ni stereoximiya asoslari bo’limida kengroq o’rganiladi.


Tautomeriya va tautomeriya turlari
Moddaning bir-biriga oson o’ta oladigan bir nechta izomerlar holatida bo’lish xususiyati tautomeriya deyiladi. Tautomer formalar bir-biri bilan dinamik muvozanatda bo’ladi.
Tautomeriyaning bir qancha turlari mavjud. Keto-enol tautomeriya. Karbonil birikmalarning to’yinmagan spirt va karbonil birikma holatiga o’tib turish holati keto-enol tautomeriya deyiladi.

Keto yenol tautomeriyada yenol formaning miqdori karbonil birikmaning tuzilishiga bog’liq bo’ladi.

Tautomeriyaning boshqa turlariga misollar keltiramiz:
1. Tion-tiol tautomeriya

2. Asi-nitro tautomeriya

3. Imin-enamin tautomeriya

4. Nitrozo-oksim tautomeriya

5. Halqa –zanjirli tautomeriya