«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Organik birikmalarni klassifikasiyalash
Organik birikmalar uglerod skleti tuzilishi va funksional guruhlarga ko’ra klassifikasiya qilinadi. Uglerod skleti tuzilishiga ko’ra organi kbirakmalar asiklik, karbosiklik (alisiklik, aromatik) va geterosiklik qatori birkmalarga bo’linadi. Asiklik qatori birikmalari - ochiq uglerod zanjiriga ega bo’ladi. Karbosiklik qatori birikmalari - yopiq uglerod zanjiriga ega bo’lib, alisiklik va aromatik birikmalarga bo’linadi. alisiklik birikmalarga aromatik birikmalardan tashqari barcha karbosiklik birikmalar ham kiradi. Aromatik birikmalar xalqasi o’ziga xos siklik tutash elektron sistemasiga ega bo’ladi.
Geterosiklik qator birikmalari- xalqasida ugleroddan tashqari bir yoki bir necha geteroatom (azot, kislorod, oltingugurt va boshq.) tutadi. Organik birikmalar qatorini quyidagicha tasvirlash mumkin:


Funksional guruhlar
Funksional guruhlar tabiatiga ko’ra yuqorida keltirilgan organik birikmalarning har bir qatori bir necha sinflarga bo’linadi.
Agar biz etan gazi molekulasiga kislotalar, asoslar, oksidlovchi agentlar, qaytaruvchilar, va boshqa ko’plab kimyoviy birikmalar ta’sirini ko’radigan bo’lsak, molekula hech qanday o’zgarishsiz qoladi. YA’ni etanni bu birikmalar ta’sirida aniqlab bo’lmaydi. Uni aniqlashning yagona yo’li yoqish kerak bo’ladi. Ammo shunday molekulalar borki ularni yoqib ko’rish bilan emas balki, kislotalar, asoslar va oksidlovchi agentlar ta’sir ettirib ham aniqlash mumkin. Demak etanol bilan etan orasidagi farq bu etanol molekulasidagi funksional guruh - gidroksil (–ON) guruhidir.
Funksional guruh tushunchasini bilib olishimiz bizning organik kimyoni o’rganishimiz uchun kalit bo’ladi. SHuning uchun organik kimyoga kirayotgan har bir o’quvchi funksional guruhlar, ularning nomlarini va tuzilishini bilib olishi lozim bo’ladi. Ba’zi funksional guruh tutgan birikmalar sinfining o’z nomlari bor, masalan, gidroksil guruhi tutgan birikmalar alkagollar (spirtlar), nomi bilan mashhur. Bizning vazifamiz bu funksional guruhning hususiyatlarini bilib olish hisoblanadi.