Kimyo fakulteti

II.3.1 QSAR haqida qisqacha tushuncha

Chet el statistik ma’lumotlarida keltirilicha bitta dorini amaliyotga tadbiq qilish uchun uning dastlabki sintez qilingan yoki o’simliklardan ajratib olingan vaqtidan hisoblaganda 5 yildan 16 yilgacha vaqt va 100 mln. dollar mablag’ sarf bo’larkan. Harajatlarni kamaytirish uchun 1000-ta birikmaning farmakologiyasini o’rganish o’rniga ularning ichidagi faol bo’lishi mumkin bo’lgan bir nechta birikmalarni o’rganish harajatlarni keskin kamaytiradi. Birikmalarning tuzilish formulalari asosida ularning biologik faolliklarini bashorat qilish, struktura biologik faollik bog’liqliklarini o’rganish talab qilinardi.

QSAR — ingliz tilidagi Quantitative S tructure Activity Relationships so‘zlarining qisqartmasi bo‘lib, Struktura-Faollikning miqdoriy nisbatini anglatadi Bu sohadagi birinchi ishni, bugungi kunda “QSAR otasi” nomini olgan Korvin Hansh 1971 yilda amalga oshirgan. U biologik faollik va LogP orasida miqdoriy bog’liqlik mavjudligini aniqlagan. LogP birikmalarning xujayra membranasidagi lipid qo’shqatlamidan o’tishini ifodalovchi kattalik bo’lib, taqsimlanish koeffisienti deyiladi. LogP QSAR sohasida qo’llanilgan 1 -chi deskriptor bo’ldi



1-Rasm .Hansh diagrammasi

Birikmalarni QSAR analiz bajarish bosqichlari

Entering molecules in a training set	Molekulalarni majmuaga kiritish.
Entering biological activity data	Biologik faollik ma'lumotlarini kiritish
Entering molecular descriptors	Molekulyar deskriptorlarni kiritish
Exploring the data	Ma'lumotlarni o'rganish
Generating a QSAR equation	QSAR tenglamasini yaratish
Validating and saving the QSAR equation	QSAR tenglamasini tasdiqlash va saqlash
Predicting activity of new molecules	Yangi molekulalarning faolligini bashorat qilish

Deskriptor – organik birikmalar tuzilishining o’ziga xos hususiyatiniifodalovchi parameter. Birikma tuzilish formulasi asosida hisoblanadigan xarqanday son deskriptor bo’lishi mumkin. Masalan, molekulyar massa, atomzaryadlari, dipol moment va boshqalar.

Bugungi kunda hisoblash majmualarida birikmalarning elektron tuzilishiniva geometrik xarakteristikalarini ifodalash maqsadida besh mingdan ortiqdeskriptorlar aniqlangan. Deskriptorlarni hisoblaydigan maxsus programmalar

yaratilgan.