Kimyo (5110500-Geografiya o’qitish metodikasi ta’lim yо‘nalishi talabalari uchun о‘quv qо‘llanma)

Gazifikasiyalash
– qazilma ko’mirni organik qismini yuqori temperaturada (1000 
– 2000
o
C) oksidlovchilar (O
2
, havo, suv pari, CO
2
) bilan o’zaro ta’sirida yonuvchi 
gazlarga aylantirish. 
Bunda ko’mir deyarli to’liq 
generator
va suv gazlariga aylanadi (qattiq 
qoldiq – kul). 
Gazifikasiyalash uchun qo’ng’ir ko’mirdan va toshko’mirni qayta ishlash 
mahsuloti – koksdan foydalaniladi. Ko’mirni gazifikasiyalash - gazogeneratorlarda 
amalga oshiriladi : koks qatlamidan (qalinligi 3 m gacha) pastdan yuqoriga qarab 
navbati bilan havo – issiq purkash va suv parlari – sovuq purkash o’tkaziladi. 
Issiq purkashda ekzotermik jarayon boradi: 
2C + O
2
↔ 2CO ∆H = -220 kDJ 
Chiquvchi gazlar – N
2
va CO(havodan) ; bunday aralashma 
generator yoki 
havo gazi
deyiladi. Uning issiqlik berish qobiliyati v 300 kDJ/m
3
, tabiiy gazning 
issiqligiga qaraganda (38000 kDJ/m
3
) juda kam, shuning uchun generator gazi 
faqat metallurgiya ishlab chiqarishida va koksokimyoviy zavodlarda ishlatiladi. 
Sovuq purkalganda endotermik jarayon boradi : 
C + H
2
O 
CO + H
2 
; ∆H = 132 KDJ 
CO va H
2
aralashmasi suv gazi deyiladi. Uning issiqlik berish qobiliyati 
11500 kJ/ m
3
Suv gazi ko’pchilik sanoat sintezlarida, masalan metanol va ammiak olishda 
foydalaniladi.

---

Quydagi sxemada toshko’mir pirolizi sxemasi keltirilgan.
Mavzuga oid savollar: 
1.
Uglevodorodlarning tabiiy manbalariga nimalar kiradi? 
2.
Alkanlarga xos xusisiyatlarni ayting 
3.
Izomerlar deb nimaga aytiladi? 
4.
To’yinmagan uglevodorodlar qanday kimyoviy xossani namoyon 
qiladi? 
5.
Neftning haydash usullari. 
6.
Toshko’mirni kokslash nima? 
7.
Neftni oxirgi mahsulotlari nimalar?