Кимё-технология факултети кимёвий технология

Benzinlar	Arenlar	Sikloalkanlar	Alkanlar
Alkenlar
Oddiy haydash benzini : Tatariston neftidan	3-10	20-30	60-80	1-2
G`arbiy Sibir neftidan	7-12	22-35	55-70	1-2
Boku neftidan	2-10	40-65	25-50	-
Riforming katalizati : Yumshoq rejimniki	40-50	50-60	-	1-2
Qattiq rejimniki	60-70	30-38	-	1-2
Katalitik kreking benzini	20-35	55-65	-	8-12
Termik kreking benzini	15-35	50-60	-	15-25
Kokslash benzini	20-25	25-35	-	45-60
Alkilat	-	-	100	-
Ekstraksiya qurilmalarining rafinati	3-4	96-97	-	-
Pirolizning yengil smolasi	45-60	10-18	-	20-28

Detatnatsion barqarorlik. Detonatsiya deb, dvigatelda yoqilg`i yonishining maxsus rejimiga aytiladi. U faqatgina yoqilg`i – havoli aralashma alangalangandan so`ng yoqilg`ining bir qismi yonib bo`lgan hollarda paydo bo`ladi. Yoqilg`i zaryadining qoldig`i (20 % gacha ) bir zumda o`z-o`zidan alangalanadi: bunda alanganing tarqalish tezligi 20-30 m/s o`rniga 1500-2500 m/s ga yetadi, bosim esa sakrab o`zgaradi. Bosimning keskin o`zgarishi dvigatel silindrining devorlariga urilib turiladigan detanatsion to`lqinning hosil bo`lishiga olib keladi.
Detanatsiyaning harakterli belgilari quyidagilardan iborat :

• 
  Silindr devorlaridan detanatsion to`lqinlarni ko`p marta urib qaytarilganidan kelib chiqadigan metallik taqqilash ;
  
• 
  Chiqindi gazlarda qora tutunning hosil bo`lishi ;
  
• 
  Silindr devori haroratining keskin ko`tarilishi.
  

Yoqilg`ining detanatsion yonishi yoqilg`i solishtirma sarfining oshishiga, quvvatning kamayishiga va dvigatelning qizib ketishiga, porshenlar va chiqarib yuboradigan klapnlarning qurumlanishiga, shuningdek, dvigatelning tez ishdan chiqishiga olib keladi.
Denonatsiya hodisasi yoqilg`idagi uglevodorodlarning yonish va oksidlanish reaksiyalarining hususiyatlari bilan tushuntiriladi. So`rib olish va siqish vaqtida yoqilg`i uglevodorodlari havo kislorodi bilan oksidlanish reaksiyasiga kirishishni boshlab pereoksidlarni hosil qiladi. Pereoksidlar parchalanishi erkin radikallarni hosil qiladi, ular esa uglevodorodning yangi molekulalari bilan reaksiyaga kirishadi. Reaksiya zanjir xarakterga ega bo`lib qoladi. Ishchi aralashma uchqundan alangalangandan so`ng, oksidlanish reaksiyalari yana ko`proq tezlashadi, chunki harorat va bosim oshadi. Aralashmaning yonmagan qismida pereoksidlar va boshqa faol zarrachalarning konsentratsiyasi oshadi.
Kimyoviy tarkibidan tashqari dvigatel konstruksiyasining ba`zi xususiyatlari va uning eksplutatsiya qilish sharoitlari detonatsiyaga yordam beradi. Siqish darajasining oshirilishi, ya`ni dvigatel silindri to`liq hajmining yonish kamerasi hajmiga nisbati, ishchi haroratlarning va dvigateldagi bosimning o`sishiga olib keladi, bu esa o`z navbatida detonatsiya sodir bo`lishiga yordam beradi.
Uglevodorodlar va yoqilg`ilarning detanatsion barqarorligi (DB) oktan soni bilan xarakterlanadi. Bu detonatsion barqarorlikning shartli o`lchov birligi hisoblanadi. Izooktan uchun detanatsion barqarorlik 100 ga, geptan uchun 0 ga teng deb qabul qilingan. Agar tekshirilayotgan benzin o`zining detanatsion barqarorligi bo`yicha tekshirilsa 80 % izooktan va 20% geptandan iborat aralashmaga to`g`ri kelsa, bu yoqilg`ining oktan soni 80 ga teng bo`ladi.
Ko`pchilik benzinlarning oktan soni 50 bilan 70 orasida bo`lib, ularning oktan sonini 2 xil yo`l bilan oshirish mumkin.

• 
  Benzinga ba`zi moddalar qo`shilsa, u bir me`yorda yonadi. Bunday moddalardan tetraetil qo`rg`oshin (C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>)<sub>4</sub>Pb keng qo`llaniladi. Tetraetil qorg`oshindan benzinga 0,2-0,8 ml/l miqdorda qo`shilganda benzinning oktan soni 80 gacha oshishi mumkin. Bunday benzin etillangan benzin deb ataladi.
  
• 
  Benzinning oktan sonini oshirish maqsadida u izomerlanadi, ya`ni benzindagi tarmoqlangan zanjirli brikmalar miqdori oshiriladi. Bu jarayon riforming deyiladi. Uni amalga oshirish uchun benzin xona haroratida yoki yuqoriroq haroratda katalizator ustida o`tkaziladi. Odatda katalizator sifatida alyumoplatinali katalizatorlar ishlatiladi.