Кимё фанидан семинар иши Мавзу: углеводлар

10-klass ushın “Uglevodlar”

Tema: Uglevodlar Sabaq maqseti Bilimlendiriw: Oqıwshılarģa uglevodlar haqqındaģı bilimlerin hám tusiniklerin elede asırıp ximiyaģa bolģan qızıģıwshılıģın asırıw. Tárbiyalıq: Keleshekke dana oy sezimi jaqsı rawajlanģan jaslardı tárbiyalaw. Rawajlandırıwshılıq: Oqıwshılardaģı bilim hám kόnlikpelerdi rawajlandırıw.

Ulıwma túsinik

• «Uglevod» - ugle(ugol- kόmir) hám vod (voda-suw) sόzlerinen alıngán bolıp, ol C (uglerod), H (vodorod) hám O (kislorod) atomlarınan quralģan.
• Uglevodlardıń ulıwma formulası tόmendegi kόriniske iye.

Bul jerde n hám m háripleri natural sanlar.

Uglevod– dep atawdı 1844 jılı K.Shlid tárepinen usınıs etilgen.

Uglevodlardıń quramı
Osimliklerdiń
qurģaq massa-
sınıń 80 % in
quraydı
Haywan organi-
ziminiń
qurģaq massa-
sınıń 2 % in
quraydı

Uglevodlar klassifikaciyası

• Monosaxaridler

Ápiwayı

• Disaxaridler
• polisaxaridler

Quramalı
Pentoza
Geksoza
Glyukoza, fruktoza
Riboza, arabinoza
-Saxaroza
-Maltoza
- Laktoza…
- Kraxmal
- Cellyuloza
- Glikogen

Monosaxaridler

Ápiwayı uglevodlar (monosaxaridler hám monominozalar) ápiwayı uglevodlardı payda etip gidrolizleniw qábiyletine iye bolmaģan uglevodlarģa aytıladı. Bunday ápiwayı uglevodlarda uglerod hám kislorod atomları sanı όz-ara teń boladı. Sol sebepli monosaxaridlerdiń ulıwma formulasın tόmendegishe jaziw mumkin:

СnН2nОn

Mısalı:

Tetrozalar: С4Н8О4 (elitroza, trioza);

Pentozalar: С5Н10О5 (arabinoza, ksiloza, riboza );