Кимё фанидан абитуриентлар

Faradeyning 1-qonuni: elektrodda ajralib chiqadigan moddaning miqdori faqat birgina omilga-eritmadan o’tayotgan elektr miqdoriga proporsionaldir.

N° if	Elektrolitlar	Elektroliz mahsuloti
		katodda	anodda
1	Faol metallar bilan kislorodli kislotalardan hosil bo’lgan tuzlar	H2	02
2	Faol metallar bilan kislorodsiz kislotalardan hosil bo’lgan tuzlar	H2	H2S, galogen
3	Kam faol metallar bilan kislorodli kislotalardan hosil bo’lgan tuzlar	Metall. Agar H^+ionining konsentratsiyasi katta bo’lsa	O2
4	Kam faol metallar bilan kislo-rodsiz kislotalardan hosil bo’lgan tuzlar	Metall, bazi hollarda H2 (Ioni-ning konsentratsiyasi ko’p bo’lsa)	H2S, galogen

Faradeyning 2-qonuni: turli moddalarning eritmasidan bir xil miqdorda elektr toki o’tganda, elektrodlarda ekvivalent og’irliklariga proporsional miqdorda moddalar ajralib chiqadi.


XXI. VODOROD KO’RSATKICH
.Suv juda kuchsiz elektrolitdir
.Suvning dissotsiyalanish darajasi u=1,8.10m
.Demak suv juda oz bo’lsa ham H va OH ionlariga dissotsiyalangan bo’ladi
H₂O H+OH
.Toza suvda va neytral eritmalarda (H) va (OH) ionlarining soni teng bo’ladi.
.[H]=[OH]=10^-7 mol/i
.Suvga kislota yoki ishqor eritmalarini qo’shilishi hisobiga suvda ionlar muvozanati siljiydi, yani (H) yoki (OH) ionlarning konsentrasiyasi o’zgaradi.
Ammo (H) va (OH) ionlarini ko’paytmasi o’zgarmaydi.
[H][OH]=10^-14 mol/i
pH=-Ig[H] bo’ladi
Neytral eritmaning pH=7 ga teng
pH=-Ig10^-7 =-(-7)=7

[H]	10^-1	10^-2	10^-3	10^-4	10^-5	10^-6	10^-7	10^-8	10^-9	10^-10	10^-11	10^-12	10^-13	10^-14
pH	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14

Eritma muhiti	Kuchli kislotali	Kuchsiz kislotali	Neytral	Kuchsiz ishqoriy	Kuchli ishqoriy
O’zgarishi	Ortadi 		.	 Ishqoriylik ortadi

	00	01	02	03	04	05	06	07	08	09
Ўндан бир		Юзданбир
0	1,000	0,977	0,955	0,933	0,912	0,891	0,871	0,851	0,832	0,813
1	0,974	0,966	0,75	0,741	0,725	0,708	0,692	0,676	0,661	0,616
2	0,631	0,617	0,603	0,582	0,575	0,562	0,55	0,538	0,525	0,513
3	0,501	0,409	0,479	0,468	0,457	0,447	0,437	0,427	0,417	0,407
4	0,398	0,389	0,38	0,372	0,363	0,355	0,317	0,339	0,331	0,324
5	0,316	0,309	0,302	0,295	0,288	0,282	0,275	0,269	0,263	0,275
6	0,251	0,245	0,24	0,234	0,229	0,224	0,219	0,214	0,2	0,204
7	0,2	0,195	0,191	0,186	0,182	0,178	0,174	0,17	0,166	0,160
8	0,158	0,155	0,151	0,148	0,145	0,141	0,138	0,135	0,132	0,129
9	0,126	0,123	0,12	0,117	0,115	0,112	0,110	0,107	0,103	0,102

Жадвалдан қуйдаги тартибда фойдаланилади :
Биринчи мисол: Айтайлик эритманинг рН=3,24 га тенг бўлсин. Жадвалдаги ўндан бир матриссадан “2” ни
Юздан бир матриссадан “4”ни топиб. улардан ўтказилган чизиқларни кесишган жойидан Н⁺ Водород ионларини концентрацияси қийматини
топамиз ва уни
10^-3(“-3” рН нинг характеристикасидаги 3нинг манфий қиймати ) га кўпайтирамиз Демак рН 3,24 бўлса унда (Н⁺) =0,575 х 10^-3 .
Иккинчи мисол : Эритмадаги (Н⁺) водород ионларини концентрацияси 1,32 х10^{- 8} га тенг бўлса уни 0,132х10^-7 кўринишида ёзамиз.
Сўнгра 0,132 сони жадвалдан олинади. Топилган сондан горизонтал ва вертикал чизиқлар ўтказиб рН қийматининг вертулдан кейинги
икки қиймати топилади. Бизнинг мисолимизда улар 0,88 рН қийматининг
характеристикаси, (Н⁺) ионии концентрациясининг қийматидаги 10^-7 кўпайтувчининг даражасидаги соннинг мусбат ишорали қийматига тенг.
Демак,
(Н⁺)= 1,32х10^-8=0,132х10^-7 бўлса, унда рН=7,88 га тенг бўлади PPқийматлар
Водород кўрсатгич
Сув жуда оз булса хам Н⁺ ва ОН^- ионларига диссотцияланади Н₂О=Н⁺+ОН^-
[Н⁺]+[ОН^-]^-=10^-14га тенг бўлади тоза сув ва нейтрал эритмаларда [Н⁺]ва [ОН^-]ионлар сони тенг бўлади [Н⁺]+[ОН^-]= 10^-7
Сувга кислота ёки ишкор эритмаси қўшилиши хисобига сувда ионлар мувозанати силжийди яъни [Н⁺]ва [ОН^-] ионларнинг концентрасияси
ўзгаради,аммо [Н⁺]ва [ОН^-] ионлар кўпайтмаси ўзгармайди.
[Н⁺]+[ОН^-]^-=10^-14 бунда логарифими рН+рОН=14 га тенг. рН=14-рОН ёки рОН=14-рН га
Нейтрал эритмада рН=7га тенг яъни рН=-lg [Н⁺]=10^-7=-(-7)=7

[Н^+]

10^-1

10^-2

10^-3

10^-4

10^-5

10^-6

10^-7

10^-8

10^-9

10^-10

10^-11

10^-12

10^-13

10^-14

рН

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Эритма мухит

Кучли кислотали

Кучсиз кислотали

нейтрал

Кучсиз ишқорий

Кучли ишкорий

Узгариши

Кислоталилик ортади ←

0

→ Ишқорийлик ортади

XXII. METALLAR.
Qora metallar - temir va uni qaYta ishlashning asosiy mahsulotlari cho’yan va po’latlardir.
• Rangli metallar - temirdan boshqa metallar va ularni qayta ishlangan mahsulotlaridir.
Rangli metallar temir zichligiga (7874 kg/m3) nisbatan zichligining katta va kichikligiga qarab:
Yengil metallar (litiy, natriy, kaliy, kalsiy, aluminiy, magniy, titan, rux, surma va b.);
Og’ir metallar (texnetsiy, kadmiy, nikel, simob, qalay, qo’rg’oshin, mis, kobalt va b.).
Tashqi ta'sirlarga chidamli va zargarlik, ziynat buyumlari tayyorlash uchun ishlatilishiga qarab:
• Nodir metallar (kumush, oltin, platina, radiy, palladiy va b.).
Tabiatda kam tarqalgani (siyrak-yer elementlari), boshqa metallardan keskin farqlanuvchi ayrim xossalariga (yarim o’tkazgichligi, radioaktivligi, yuqori haroratda suyuqlanishiga) qarab:
• Noyob metallar (aktinoidlar, lantanoidlar, molibden, volfram, vanadiy, niobiy, tantal, radiy, toriy va b.). kabi tiplarga bo’linadi.

1. 
   Metallar va ular birikmalarining xossalari.
   

1. 
   Na₃PO₄  Na₂HPO₄  NaH₂PO₄ (ishqoriy metallarda)
   

e ruvchanligi kamayib boradi

2. 
   Ca₃₍PO₄)₂  CaHPO₄  Ca(H₂PO₄)₂ (ishqoriy yer metallarda)
   

e ruvchanligi ortib boradi


2Mg chapda 2Me(NO₂)_n+nO₂
Me(NO₃)_n 4Mg - Cu 2Me₂O_n+4nNO₂+nO₂
Cu o’ngda Me+2nNO₂+nO₂
4 ) Li Os
Engil metallar Og’ir metallar
0,53 g/sm³ 5 g/sm³ 22,6 g/sm³

5 ) Hg W

oson suyuqlanadigan qiyin suyuqlanadigan
-39⁰C +1000⁰C +3390⁰C
6) Metalarni issiqlikni o’tkazuvchanligi kamayib borish tartibi.
Ag,Cu,Au,Zn,Ni,Fe,Pt,Hg.
7) Metallarni elektr tokini o’tkazuvchanligi kamayib borish tartibi.
Ag, Cu,Au,Cr,AI,Mg,Na,Ir, W,Be,Li,Fe,Hg,Bi.
II) Metallarning olinishi (Metallarni tabiiy birikmalaridan ajratish usullari)

	Olinish usuli	Asosiy reagent	Misollar	Qaysi metallar olinadi.
1	Pirometallurgiya (karbotermiya)	Me2Ox ni C yoki CO bilan	FeO+CO Fe+CO2	Fe
2	Vodorodotermiya	Me2Ox ni H2 bilan	CuO+H2  Cu+H2O	Cu
3	Metallotermiya	AI	Cr2O3+2AI  2Cr+AI2O3	Cr
4	Gidrometallurgiya	Linadigan metall tuzining eritmasiga aktivroq metal ta’sir ettirib olinadi.	CuSO4+Fe  Cu+FeSO4 (eritmada sodir bo’ladi)	Cu
5	Elektrometallurgiya	Metall birikmalarini elekrtoliz qilish	2NaCI  2Na+CI2 yuqori temperaturadagi suyuqlanmasida sodir bo’ladi	Ishqoriy er metallar va AI.

Beketov qatori

Li,Cs,Ba,Ca,Na,Mg,AI,Mn,Zn,Gr,Cd,Co,Fe,Ni,Sn,Pb,(H)Sb,Bi,Cu,Hg,Ag,Pi,Au,Fe.

<— Oddiy moddalarning qaytaruvchilik xossalarining kuchayishi, -ne~

Li

Cs

K

Ca

Na

Mg

Al

Mn

Zn

Cr

Fe

Ni

Sn

Pb

H

Cu

Ag

Hg

Au

-3,04

-3,01

-2,92

-2,87

-2,71

-2,37

-1,66

-1,18

-0,76

-0,74

-0,44

-0,25

-0,14

-0,13

0,00

+0,34

+0,80

+0,85

+1,50

Li^+

Cs^+

K^+

Ca^+2

Na^+

Mg^+2

Al^+3

Mn^+2

Zn^+2

Cr^+3

Fe^+2

Ni^+2

Sn^+2

Pb^+2

2H^+

Cu^+2

Ag^+

Hg^+2

Au^+3

Gidratlangan ionlarning oksidlovchilik xossalarining kuchayishi, + ne~—>

O’G’ITLAR
Makroelementlar - C, O, H, N, P, S, Mg, K, Ca;
Mikroelementlar — Fe, Mn, B, Cu, Zn, Mo, Co;
Azot fosfor va kaliy elementlari o’simliklar uchun muhim.
Ayrim mineral o’g’itlar tarkibidagi ozuqa elementlari

Nomi	Asosiy komponent formulasi	Nomi	Asosiy komponent formulasi