Кимё фанидан абитуриентлар

XVI. ERITMALAR

	Muhit	Faza	Misollar
1	Gaz	Gaz	Havo, tabiiy va yo’ldosh gazlar, koks gazi, gaz aralashmalari
2	Gaz	Suyuq	Tuman, bulutlar
3	Gaz	Qattiq	Chang, tutun
4	Suyuq	Gaz	Koka-kola, gazli suv, ko’piklar
5	Suyuq	Suyuq	Yog’ning suvdagi eritmasi, spirtning suvdagi eritmasi, (emulsiyalar)
6	Suyuq	Qattiq	Tuz, ishqorlarni suvli eritmasi, (suspenziyalar)
7	Qattiq	Gaz	Gisht, pemza, po’pak, penoplastlar, bo’rka, non, toshko’mir
8	Qattiq	Suyuq	toshko’mir
9	Qattiq	Qattiq	Qotishmalar, cho’yan, po’lat

N	Eritma	Zarracha o’lchami	misollar		Xossalari
1	Chin	1 nm dan kichik	Kislota, asos, tuz, uglevod, spirt, keton, aminokislota eritmalari		Tiniq, nur o’tkazuvchan barqaror
2	kolloid	1nm-100nm	Tuxum oqi, kley, sut		Tiniq, barqaror
3	Dag’al-dispers sistema	100 nm dan katta	Emulsiya	Yog’ suv aralashmasi	Tiniq emas, beqaror
			suspenziya	Qattiq moddaning suvdagi aralashmasi

1. Eritma prosent konsentrasiyasini quyidagi formula asosida topiladi:

, bu erda m₁-erigan modda massasi, m₂-erituvchi massasi, C%-eritmaning prosent konsentrasiyasi.

2. Eritmaning molyar konsentrasiyasi quyidagi formula asosida topiladi:

, bu erda m-erigan modda massasi, M-erigan moddani molyar massasi, V-eritmaning hajmi, C_m-eritmaning molyar konsentrasiyasi.

3. Eritmaning normal konsentrasiyasi quyidagi formula asosida topiladi:

, bu erda m-erigan modda massasi, E-erigan moddani ekvivalent massasi, V-eritmaning hajmi, C_N-eritmaning normal konsentrasiyasi.
C_N1V₁=C_N2V₂ bu erda V₁, V₂ – reaksiyaga kirishuvchi eritmalarning hajmi, C_N1, C_N2 – eritmalarning normal konsentrasiyasi.

4. Eritma titrini aniqlash.

1 ml eritmadagi erigan moddani massasi shu eritmani titri deyiladi.

5. Prosent konsentrasiyadan normallikka, normal konsentrasiyadan prosent konsentrasiyaga o’tish
formuladan formula kelib chiqadi. Bu yerda C%-prosent konsentrasiya, C_n-normal konsentrasiya, e-erigan moddaning ekvivalenti (g), -zichlik (g/ml)


XVII. KIMYOVIY REAKSIYA TEZLIGI
Reaksiyani o’rtacha tezligi:
Reaksiya tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentrasiyalari ko’paytmasiga to’g’ri proporsional:
V=k[A]ⁿ[B]^m
bu erda V-kimyoviy reaksiya tezligi, k-proporsionallik koeffisienti, [A] va [B] A va B moddalarning ayni vaqtdagi molyar konsentrasiyasi, n va m-A va B moddalarning stexiometrik koeffisienti.
Reaksiya tezligini temperaturaga bog’liqligi Vant-Goff qoidasi bilan ifodalanadi va quyidagi formula asosida hisoblanadi.

bunda V_t1-t₁ dagi reaksiyani tezligi. V_t2-t₂ dagi keyingi tezlik. -reaksiyaning temperature koeffisienti, t₁-boshlang’ich, t₂-keyingi temperatura

To’g’ri reaksiya bilan teskari reaksiya tezligi tenglashganda kimyoviy muvozanat qaror topadi V₁=V₂ bo’ladi.

V₁=V₂ bo’lganligi uchun k₁[A]ⁿ.[B]^m=k₂[C]^z.[D]^t
k₁ va k₂ ma’lum bir temperaturada ayni reaksiya uchun o’zgarmas kattalik bo’lib muvozanat konstantasi deyiladi.
, bo’lganligi uchun , bo’ladi.

Kimyoviy reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning konsentratsiyalarini vaqt birligi ichida o’zjgarishi kimyoviy reaksiyaning tezligi deyiladi.

1. Kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyada ishtirok etayotgan moddalar konsentra-tsiyalariga bog’liq.
Kimyoviy reaksiyalarning tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalarning kon-sentratsiyalar ko’paytmasiga teng. Masalan, A + B = C reaksiya uchun v = k[A] • [B].
[A] va [B] A hamda B moddalarning molYar konsentratsiyasi, k-proporsionallik koeffitsienti.
2. Kimyoviy reaksiya tezligiga haroratning ta'siri.
Harorat har 10°C ga oshirilganda reaksiya tezligi 2—4 marta ortadi.
3. Kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiatiga bog’liq.
4. Qattiq moddalar uchun reaksiya tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalar-ning sirtiga to’g’ri proportsional.
5. Katalizatorning ta 'siri.
Kimyoviy reaksiyalarni tezlashtiradigan, ammo o'zi o’zgarmay qoladigan moddalar katalizatorlar deyiladi.

XVIII KIMYOVIY MUVOZANAT.

	Reaksiya	Qanday reaksiya	P	P	V	V	Q	Q	Katali­-zator
1	N2+O2 2NO+Q 2 2	Ekzotermik	-	-	-	-	Chap	O’ng	-
2	N2+3H2 2NH3-Q 4 2	Endotermik	O’ng	Chap	Chap	O’ng	O’ng	Chap	-
3	4NH3+5O2 4NO+6H2O+Q 9 10	Ekzotermik	Chap	O’ng	O’ng	Chap	Chap	O’ng

XIX. GIDROLIZ
Gidroliz ga tashqi muhitning ta’siri

	TUZ	CHAPGA	O’NGGA
1	Kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlar	1. tempe-rani pasayishi 2.Ishqor qo’shish 3.tuzning kons ortirish 4.Ishqoriy muhit beruvchi tuz qo’shish	1.temperaturani oshirish 2.Kislota qo’shish 3.H2O qo’shish (suyultirish) 4.Kislotali muhit beruvchi tuz q’oshish
2	Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuzlar	1. tempe-rani pasyishi 2. Kislota qo’shish 3. tuzning kons orttirish 4. Kislotali muhit beruvchi tuz qo’shish	1. temperaturani oshirish 2.Ishqor qo’shish 3.H2O qo’shish (suyultirish) 4.Ishqoriy muhit beruvchi tuz qo’shish.
3	Kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlar	Gidrolizlanmaydi.
4	Kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlar	To’liq gidrolizga uchraydi.

Indikatorlarni tavsifi

Indikatorlar	Tabiati	Kislotali	Ishqoriy	Neytral
Lakmus	Kislota	Qizil	Ko’k	Binafsha
Fenolftalein	Kislota	Rangsiz	To’q qizil	Rangsiz
Metiloranj	Asos	Pushti	Sariq	To’q sariq

ELEKTROMANFIYLIK
• Ionlanish energiyasi - elektronning atomdan ajralishi uchun zaruriy energiya miqdori.
• Elektronga moyillik - neytral atomga bitta elektronning birikishi natijasida ajraladigan yoki yutiladigan energiya miqdori.


KORROZIYA
Korroziya-metallarning atrof-muhit bilan ta'sirlashishi natijasida yemirilish jarayoni.
Kimyoviy korroziya-elektr tokini o’tkazmaydigan muhit bilan taysirlashish natijasida metallning yemirilishi.
Elektrokimyoviy korroziya-boshqa metall yoki elektrolit, suv bilan bevosita ta'sirlashish natijasida metallning yemirilishu.
Korroziyani oldini olish:
Himoya qoplama hosil qilish;
Korrozion muhitning faolligini kamaytirish (ingibirlash);
Metallning xossalarini o’zgartirish (qo’shimchalarni yo’qotish yoki qo’shimchalar qo’shish);
Elektrokimyoviy himoyalash;
Kimyoviy barqaror materiallardan foydalanish.


XX ELEKTROLIZ
Elektoliz jarayonida ajralish chiqayotgan modda massasini Faradey qonunlari asosida hisoblab topiladi.
Faradey qonunining matematik ifodasi quyidagicha

Bu erda m-ajralib chiqqan modda massasi
E-moddaning ekvivalenti
F-Faradey doimiysi 96500 yoki 26,8
I-jok kuchi (amper)
I-elektroliz uchun sarflangan vaqt.

Vaqt sekundda beriza F=96500, soatda beritsa F=26,8ga teng b’ladi.

Elektrolit eritmasidan yoki suyultirilgan elektrolitdan elektr toki o 'tkazilganda sodir bo'ladigan oksidlanish-qaytarilish jarayoni elektroliz deb ataladi.