Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

Кузатув 
– 
социологик тадқиқотларнинг методларидан бири 
бўлиб, унинг мақсади маълум бир ижтимоий гуруҳ, шахс, индивид, 
жараёнга нисбатан маълумот тўплаш, ижтимоий ҳодисаларни 
бевосита ва тизимли идрок этиш ҳамда қайд қилишдан иборатдир.
Кузатув методи қуйидаги элементлардан иборат:
Кузатув объекти
 – 
кузатув учун белгилаб олинган
 
аниқ индивид, 
шахс, ижтимоий гуруҳ, жамоа ёки ижтимоий жараён.
Кузатув предмети
– 
кузатилиши лозим бўлган объект, яъни 
индивид ёки гуруҳ ҳаракатининг вербал ва новербал кўринишлари.
Кузатувчи роли
– 
бевосита ва билвосита бўлади. Бевосита 
кузатувда кузатувчи тўғридан-тўғри ижтимоий гуруҳ ёки ижтимоий 
жараённинг ичида унинг тенг ҳуқуқли аъзоси сифатида иштирок 
этади. Билвосита кузатувда эса, у тўғридан-тўғри ҳамкорликка 
киришмасдан, четдан кузатади.
Кузатув шароити
 – 
дала (табиий) шароитда ёки лабораторияли 
(экспериментлар ўтказиш орқали) тарзда ўтказилиши мумкин.
Кузатув техникаси
– 
стандартли (объектнинг кузатиладиган 
белгилари, кузатувчи учун йўриқнома, кузатув шароит ва вазиятини 
ишлаб чиқиш) ва ностандартли (кузатувнинг умумий йўналишларини 
белгилаб олиш ҳамда кузатув натижаларини хотирада сақлаш) бўлади.

---

183
Кузатув методининг услубий афзалликлари:
– тадқиқотда иштирокнинг респондент хоҳишига боғлиқ 
эмаслиги;
– тадқиқотчи томонидан кузатув объектининг хулқи ёки жавобига 
таъсир кўрсатиш имкониятининг чекланганлиги ёки йўқлиги;
– тадқиқотнинг юқори объективлиги, объектни шахсан тадқиқотчи 
томонидан кузатиш имконияти;
– объектнинг хулқида олдиндан билиш қийин бўлган ҳаракатларни 
кўриш имконияти;
– объектнинг хулқини ўрганишда атроф муҳитнинг эҳтимолий 
таъсирини ҳисобга олиш.
Кузатув методининг услубий камчиликлари:
– репрезентативликни таъминлашнинг қийинлиги (кузатув 
бирликларини тасодифий саралаш жуда мураккаб);
– кузатишнинг сермашаққатлиги ва кўп вақт сарфланиши;
– кузатувчининг субъектив мулоҳазаларининг таъсири;
– кузатув объекти мотиви ва хулқи ўртасида узвий боғлиқлик 
кузатилмаганда, бундай кузатув натижаларини социологик талқин 
қилишнинг мураккаблиги.
Таниқли рус социологи В.А.Ядовнинг фикрига кўра, илмий 
кузатув оддий ҳаётий кузатувдан қуйидаги жиҳатлари билан 
фарқ қилади: а) тадқиқот мақсади ва вазифаларидан келиб чиқиб 
тайинланади; б) олдиндан ўйланган жараён бўйича режалаштирилади; 
в) кузатув натижалари кузатув баённомаси ёки кундалигига қайд қилиб 
борилади; г) кузатув натижасида олинган маълумотлар объективлик 
нуқтаи назаридан қайта текширилиши лозим. 
С.И.Григорьева ва Ю.Е.Растоваларнинг фикрига кўра эса, оддий 
ҳаётий кузатувни илмий кузатувга айлантириш учун