Kaynozoy erasi

Bopr davriga kelib sharoit tubdan opzgaradi. Gaz hosil boplish jarayoni Yer qurasida qitpalarning qurishiga sabab bopladi. Iqlim mopptadillashadi. Opsimliklar suvda va quruqlikda yashovchi hayvonlar (bahaybat kaltakesaklar)ning oziqlanish manbaiga aylanadi, opsimliklar olamida keskin opzgarish sodir bopladi. Bopr davrida suvoptlar, malyuska va globiteriya singari mavjudotlar faoliyati natijasi ohaktosh qatlamlari uyumlari to`plangan. Bu davr florasida yopiq urugpli opsimliklar hukmronlik rolini opynay boshlaydi, qubbalilar areali esa asta-sekin qisqara boradi. Opsimliklar olamining opsha davrda hukmron bo`lgan hayot shakllarining halokatga uchrashi yirtqich dinozavrlarni halokatga uchrashining asosiy omili bopladi. Shunday qilib 150 mln.yil davom etgan bu bahaybat hayvonlarning hukmronlik davri tugaydi.

Ularning oprnini opz rivojlanishining dastlabki tetapoyasida turgan sut emizuvchi hayvonlarning hukmronlik davri boshlanadi. Binobarin, Yer qurrasi tirik qismi (biosfera)ning navbatdagi yangilanish jarayoni sodir bopladi.

Hayotning yangi erasi kaynazoyning uchlamchi (paleogen, neogen) davridan boshlanadi. Yer qurrasi geologik opzgarishlar natijasida hozirgi koprinishni egallaydi, vulqonlarning Tinch okean halqasi vujudga keladi. Dengizlarda kitsimon, kurakoyoqli baliqlar, ikki tavaqali malyuskalarning paydo boplishi, beleminitlarning yo`q boplishi, yopiq urugpli opsimliklarning hukmronligi, hozirgi zamon florasi va faunasining tarkib topish davri hisoblanadi. Sut emizuvchi hayvonlarning yangi-yangi hayot shakllari paydo bopladi. Antropogenez muammosi

Antropogen davr Shimoliy yarim sharlarda muzlikning sodir boplishi va hayot arenasida insonning paydo boplishi singari ikki muhim voqea bilan xarakterlanadi. Antropogenda Yer qurrasining tirik qismi - biosferaning hozirgi tuzilishi shakllanadi.

Yer qurrasida mavjud barcha tirik mavjudotlar, shu jumladan insonning tabiatning anorganik qismiga tabiiy tapsiri haqida fikr yuritishdan oldin, hayot taraqqiyoti haqidagi maplumotlarga asoslanib quyidagi xulosaga kelish mumkin:

-qadimgi geologik davrlardan boshlab hozirgi vaqtga qadar yerning tirik qismi - biosferaning murakkablasha borishi kuzatiladi. U asosan ikki murakkab jarayon yapni tirik mavjudotlar turli-tumanligining orta borishi va ularning tuzilishi jihatidan murakkablasha borishi bilan ifodalanadi;

-geologik vaqt davomida tirik organizmlarning biologik massasini orta borishi kuzatiladi. Dastlab suv muhitida vujudga kelgan hayot, quruqlik, atmosfera havosi yer bagpri va uning chuqur qatlamlarigacha tarqaladi. Hayot butun Yer qurrasini topligpi bilan egallaydi;

-organizmlarning yangi muhit sharoitlariga moslashuvi uzoq va kopp pogponali jarayon. Shunga kopra, tirik mavjudotlar tabiatda sodir bopladigan opzgarishlar - dengiz regressiyasi va transgressiyasi vulqon harakatlari, koinotda sodir bopladigan turli-tuman opzgarishlardan «mohirona foydalanadi»;

-tirik organizmlarning hayot faoliyati natijasida Yer qurrasi biosfera oplik anorganik qismida tubdan opzgarishlar sodir bopladi. Atmosferada erkin kislorod, azon ekrani, havo va suv, karbonat angidrid konservatsiyasi vujudga kelib, ular opz navbatida toshkopmir va kaltsiy karbonat konlarining vujudga kelishiga sabab bopladi. Ayrim hollarda uzoq vaqt davomida biologik almashinuvdan, shunga kopra biosferada faol ishtirok etishdan chetlashadi. Bunda buyuk ohaktosh uyumlari, toshkopmir, temir, marganets, mis rudasi konlari bunyodga kelishi fikrimizning dalili bopla oladi;

-tirik mavjudotlar ajratgan karbonat angidrid, organik va mineral kislotalarning tapsirida togp jinslarining asta-sekin yemirila borishi tufayli, tekisliklar hosil bopla borgan va Yer qurrasining qiyofasini opzgarishi ximiyaviy, moddalarning migratsiyasi uchun imkon tugpilgan;

-tirik mavjudotlar taraqqiyotida rivojlanishning notekis borganligi muqarrar. Binobarin, arxey erasidan tortib, hozirga qadar Yer qurrasida mavjud ayrim kopk yashil suvoptlari va bakteriyalar singari mavjudotlarning tashqi koprinishi, tuzilishi va hayot holatida deyarli opzgarish sodir boplmagan. Boshqa, vaqti-vaqti bilan opzgarib turadigan muhit sharoitiga bardosh bera olmagan organizmlar tuzilishida kuchli opzgarishlar sodir bo`lgan.