Kaynozoy erasi

Kembriy davridan maplum bo`lgan organizmlarga legula, bakteriya, kopk yashil suvoptlari kirsa, kelib chiqishiga kopra yosh tirik mavjudotlar guruhi kaynazoy erasida keng koplamda rivojlangan. Yer qurrasining quruqlik qismini deyarli topliq egallagan qushlar va sut emizuvchi hayvonlar hamda yopiq urugpli opsimliklar ana shu ikkinchi yosh guruhga taalluqlidir.

CHunonchi, tirik materiya tarkibidagi mavjudotlar orasida geologik yoshiga kopra keyin tarkib topgan va taraqqiyotning yuksak pogponasiga koptarilgan hayvonot olamining ongli vakili inson hisoblanadi. Ammo tirik mavjudotlarning evolyutsiyasi haqida fikr yuritar ekanmiz, gap maplum tirik organizmlar guruhining yoshida emas, balki har xil guruh vakillari evolyutsiyasining tezlik darajasini bir xil tenglikka ega emasligidadir.

Xususan, sut emizuvchi hayvonlar uchlamchi davrda shakllangan boplishiga qaramasdan, million yillar davomida opz taraqqiyot darajasini yuksak pogponasiga koptarilishi uchun zarur bo`lgan qulay muhit sharoitlari vujudga kelganga qadar opzgarmagan, mavjud muhitga mos kelgan holda yashagan.

SHunday ekan, har qanday opsimlik yoki hayvon guruhining evolyutsion yoshi haqidagi tushuncha, uning yuksalish davridan emas, balki shu opsimlik yoki hayvon turining opz muhitida maplum opsimlik yoki hayvon guruhida hukmron boplish davridan boshlanadi. Binobarin, hukmronlik opsimlik yoki hayvon guruhi yoinki uning maplum turi tuzilish jihatidan murakkablashgan va yashash muhitini topliq egallagan davridan boshlanadi. Bu davr yuqorida tapkidlanganidek tur yoki tur guruhining yoshi bilan emas, balki biosfera evolyutsiyasi xususiyati, turning tarqalishi va uning hayot zanjiridagi tutgan oprni bilan belgilanadi.

Tirik mavjudotlarning hayot faoliyati tufayli Yer qurrasi atmosferasining tarkibi tubdan opzgaradi. planetar masshtabdagi bunday opzgarishlarning sodir boplishiga qaramasdan yerda hayot davom etgan va borgan sari rivojlana borgan. Aynan shunday opzgarishlar hayotning notekis rivojlanish, geologik davrlar davomida ularning taraqqiyot darajasini yuksala borishi, hayotning «buferlik» xususiyatini tapminlagan. Bu, demak, hayot opzining kelgusi taraqqiyoti uchun opzi qulay sharoit yaratishini taqozo qilgan.

Talaba bilimini nazorat qilish uchun savollar:

1. Yerda hayotning paydo boplishi uchun zarur omillar nimalar hisoblanadih

   
   

2. Yerda hayotning paydo boplishi topgprisida dastlabki qarashlardan nimalarni bilasizh

   
   

3. Hayot uchun zarur elementlarga nimalar kiradih

   
   

4. Oparin nazariyasiga kopra hayot qanday paydo bo`lganh

   
   

5. Arxey erasida hayot izlari qanday bo`lganh

   
   

6. proterozoy erasida hayot qanday rivojlanganh

   
   

7. poleozoy erasida hayot bosqichlari qanday bo`lganh

   
   

8. Mezozoy erasidagi organik olam rivojlanishi qanday bo`lganh

   
   

9. Kaynozoy erasida organik olamda qanday opzgarishlar bo`lganh

   
   

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Amirqulov N. Umumiy ekologiya. Toshkent, 2002 y.

2. Baratov p. Yer bilimi va oplkashunoslik. Toshkent, 1990 y.

   
   

3. Baratov p. Tabiatni muhofaza qilish. Toshkent, 1991 y.

   
   

4. Gofman p., Kadashnikov. Biologiya bilan umumiy genetika. Toshkent, 1970 y.

   
   

5. Gorelov A.A. Konsepsii sovremennogo yestestvoznaniya. Moskva, 1999 y.

   
   

6. Topraqulov Yo.H. va boshqalar. Umumiy biologiya. Toshkent, 1996 y.

   
   

7. Hamdamov I.H. Tabiat ilmining zamonaviy konsepsiyasi. Mapruza matni. Samarqand, 2000y

   
   

8. Hamdamov I.H. va boshqalar. Tabiiy fanlar zamonaviy konsepsiyasi. Toshkent, 2007 y.