Каттик жисм



Download 10,72 Mb.
bet78/99
Sana10.04.2022
Hajmi10,72 Mb.
#540983
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   99
Bog'liq
Qattiq jism fizikasi (A.Teshaboyev va b.)

\ \ 2 т Г
Л Н ~ tic S a ’ (10.91)
бунда 5С Ферми сат\ининг ташки магнит майдони Н га тик б^лган их- тиёрий экстремал кесими (10.16 — чизма). Магнит майдонда металлар- нинг электрик утказувчанлиги тебра- нишини \ам кузатишимиз мумкин (Шубников-Де Гааз эффекти).
Бу \одисалар металларнинг
Ферми сат\ сиртини урганувчи куп­ мо 10.16- чизма. Магнитик и-
ли амалий усуллардир. мент узгариишни тушинт
рувчи чизма.
10.8. Электрон - парамагнит резонанс ( Э П Р )
Магнит майдонга жойланган парамагнит зарраларга эга б^лган модцанинг электромагнит тулкин энергиясини резо­ нанс равишда ютиш \одисаси электрон-парамагнит резонанс
деб номланади. Ташки майдон И таъсирида йигинди спини Б га тенг булган зарра 25+1 та сат\га ажралади. Сат\лар орасида- ги энергия фарки
&Е=2/лв Н (10.92)
Дар\акикат, эркин электрон учун 5=1/2, БуНда g=2,0023 (эркин электрон учун) ва ц-г=±|/2-Демак, электрон Ер- 1/2 Е 2=±В^вШ энергияларни кабул кила олади. Унда




}

ДЕ 2 - £ ) =gsl^вft =2цв Н Электромагнит тулкин энергияси кванти учун


Ьй) =АЕ =& в Н (10.91)
шарт бажарилганда кучли ютилиш кузатилади. Бу \одиса ёрда- мида металлардаги утказувчан электронларнинг спинлари ориен- таииясини, нуксонларда бош^а \одисаларни Урганиш мумкин.
10.9. Ядромагнит резонанс
Магнит майдондаги модданинг парамагнит ядролари то- монидан электромагнит тулкинларни ютиш \одисасини ядро- магнит резонанс дейилади. Бунда ташки майдон таъсирида ядро спини / бир неча сат\лар \осил килади. Сат\лар орасида- ги энергия фарки (10.91) ифода билан аникдонади. Фак,ат § бош^ачарок булади. Металларда утказувчи электронлар булганлиги учун куп \олларда акустик Я М Р дан фойдаланила- ди. Бунда ташкаридан тушаётган электромагнит тулкин урнига
Леи энергияли фононлар уйготилади. Бу \одисалар хам метал­ лардаги куп катталикларни аникдаш имконини беради.
10.10. Металларнинг электромагнит тулцинлар билан узаро таъсирн
Маълумки, металлар электромагнит т у л к т ларни жуда ях- ши кайтарувчи моддалардир. Ю^ори часто' али электр ток факат металл сиртидан Утади. Электромагн (Т тулкинлар ^ам жуда кичик калинлждаги кртламгача к 1ра оладилар. Бу
\одисани скин эффекти деб номланади Масалан, ш=10кГц булган электромагнит тулк,иннинг мис металлига кириш чукурлиги о=6 IО-4 см булади. Кучли магнитик майдонга жой- ланган металлда секин сунувчи электромагнит тулкин тарк;алиши мумкин, натижада скин эффект йуцолади. Маса­ лан, натрий кристалли кучли магнит майдонга жойлаштирил- ганда ултрабинаф иа нурлари учун шаффоф булиб колиши мумкин. Металларнинг оптик хоссалари уларнинг диэлектрик сингдирувчанлигидан келиб чицади:


e(o)) =e'(a))-iо((о) ,
0)
бунда e(w) утказувчан электронларни \исобга олмайлиган ди­ электрик сингдирувчанлик, о(а>) — металлнинг утказувчанпиги.
Металларнинг синдириш курсаткичи учун
п=Н'-\Х =4 ё , (10.93)
бунда К — ёрукликнинг — электромагнит тУл^иннинг ютилиш коэффициенти.
Инфрак;изил ва оптик диапазонлар учун биринчи
якинлашишда
e(to) = e W - ( ^ ) 2 (10.94)
Со
ифода уринли бУлади. Бунда ш,, утказувчан электронларнинг (электронлар плазмасининг) тебраниш такрорийлиги.
ш>о)п да металлда плазма тебранишлари уйготилади. оьсоп лар учун металлар шаффоф б^лади. о ошиши билан металлар­ нинг кайтариш коэффициенти г камаяди ва рентген диапазо- нида металлар билан диэлектриклар орасида фарк колмайди.
Тушиш текислигида кугбланган ёруглик нури металлдан
кайта олади (диэлектрикларда дейтмайди).
Ясси кугбланган ёруглик тУлк,ини металлдан кайтгач эл- липтик цутбланади. Бунга сабаб: тушиш текислигида ва унга перпендикуляр текисликда цутбланган нурлар металлдан Кайтгач уларда фазалар фарк,и \осил булади.
10.11. Циклотрон резонанс
Магнит майдонга жойлаштирилган металлдаги утказувчан электронларга Лоренц кучи таъсир этади. Бу майдон таъсири- да электронлар \аракатига майдон йуналишига тик текисликда айланма \аракат кУшилади. Агар электроннинг эркин югуриш масофаси айлана узунлигидан катта булса, \аракат давомида электрон Уз энергиясини йукотмайди. Электроннинг айланиш
такрорийлиги,
(Ог=еЧ (10.95)
NIC




муносабат билан ани^панпли ва уни циклотрон такрорийлик леб номланди. Металл га ташцарилан такрорийликлаги электромагнит тулкии туширсак резонанс ютилиш (ёки Кайтиш) \олисаси кузатилали. Буни циклотрон резонанс леб аталади, \одисани кузатиш учун эркин югуриш масофаси ай- лана узунлигилан катта булиши керак, тоза металларда эркин югуриш масофаси асосан электронларнинг фононлар билан тук^нашуви натижасида чегараланади. Ш унинг учун металларда циклотрон резонанс Т=1 +10К ларда кузптилади. Бунда элек­ тронларнинг фононлар билан туцнашуви жуда кам булади. Циклотрон резомансни кузатиш учун магнит майлон металл сиртига параллел йуналтирилали. Электромагнит тул^ин айла- ниNi орбиталари металл сиртига я^ин
булган электронлар билаигина
таъсирлаша оладилар, чунки скин эффекти туфайли уларнннг металлга кириб бориш масофаси чегараланган булади (10.17- чизма). Циклотрон ре­ зонанс \одисаси металлдаги электрон­ ларнинг энергия спектрини, эффектов
массасини аник.пашда кулланилали. Бу 10.17- 41UMÜ. Циклотрон
\одиса металлардан ташкрри ярим резонанс \одмс;1спп1 донр.
угказгичларда \ам кузатилали.
10.12. Металлардагн плазма тебранишлари
Маълумки, плазма модданинг туртинчи агрегат \олати булиб, унда модда мусбат ва манфий зарядланган зарралар йигиндисидан иборат булади. Плазмдоаги турли ишорали зарядпар микдори узаро тенглиги учун элсктронеитралдир. Метаплардаги утказувчан элск­ тронлар билан колдик атомлар плазма \осил килади деб карашимиз мумкин. Бу плазма манфий зарядланган утказувчан электронлар
«гази» »а кристатл панжарасилаги мусбат зарядланган атомлардан иборат булади. Бунлай плазма узининг хусусий тебраниш так- рорийлиги (ц, га эга булади.
Фараз ^иламиз, металлдаги барча утказгич электронлар кристалл панжарага нисбатан мат*лум бир масофа х га сил- жийди. У \олда электрон « т и » н н opeara одйтарувчи пеЕ куч
\осил булади. Бунда п электронлар концентрациям,

Download 10,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish