Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

6.AQShda “Pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonunga asosan ish beruvchilar 
ishchi-xodimlariga 
pensiya 
ta’minoti 
xarajatlari 
uchun… 
zahira 
mablag’larini tayyorlab qo’yilishi davlat tomonidan nazorat qilinadi. 
 
A.
100% gacha
B.
50% gacha

---

419 
C.
80% gacha
D.
60% gacha
 
7."O’zbekiston pochtasi" ochiq aktsiyadorlik jamiyati bo’linmalarida, 
ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya to’lovlari hamda boshqa to’lovlarning 
to’liq va o’z vaqtida to’lanishi tekshiradi. 
A.
Pensiya jamg’armasi 
B.
Moliya vazirligi G’aznachiligi 
C.
Moliya vazirligi Nazorat taftish boshqarmasi 
D.
Muvofiqlashtirishtirish Kengashi
XI BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA PENSIYa TA’MINOTI 
NAZORATINI TAKOMILLAShTIRISh 
 
11.1.O’zbekiston Respublikasida pensiya ta’minoti nazoratining tashkiliy-
huquqiy asoslarini isloh qilish 
 
O’zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillarida YaIMning qisqarishi, 
ishsizlikni ortishi, byudjetga to’lovlar va aholi daromadlariini pasayishi pensiya 
tizimi faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatdi. Mamlakatimizda vujudga kelgan iqtisodiy 
holat, aholini pensiyaga chiqqandan so’ng munosib turmush sifatini ta’minlashga 
salbiy ta’sir ko’rsatgan inflyatsiyaning yuqori sura’tlari aholi jamg’armalari 
qadrsizlanishiga olib keldi. Ushbu vaziyatda pensiya tizimi aholini kam 
ta’minlangan qismiga nisbatan ijtimoiy muammolarni yumshatish vazifasini 
bajardi.
«Ehtiyojmand nogironlarga 11 mingdan ortiq yuqori sifatli protez-ortopediya 
buyumlari va texnik reabilitatsiya vositalari bepul topshirildi. 70 mingga yaqin 
keksa avlod vakillari to’liq tibbiy ko’rikdan o’tkazildi va statsionar hamda 
sanatoriy-kurort muassasalarida o’z sog’lig’ini tikladi. 100 yoshga to’lgan 
nuroniylarning pensiyasiga eng kam oylik ish haqi miqdorida ustamalar qo’shib 

---

420 
berildi»
197
. «Keksalarni e’zozlash yili» Davlat dasturini to’liq amalga oshirish 
masalasi ham Xukumat diqqat markazida bo’ldi. Nuroniy otaxon va 
onaxonlarimizga e’tibor va g’amxo’rlik ko’rsatishni yanada kuchaytirish 
maqsadida 
ushbu 
dasturni 
amalga 
oshirishga 
vazirlik 
va 
idoralar, 
iqtisodiyotimizning barcha tarmoqlariga tegishli korxona va tashkilotlar, jamoat 
birlashmalari, birinchi navbatda, «Nuroniy» va «Mahalla» jamg’armalari keng jalb 
etildi.
O’tgan yili 215 mingdan ziyod muhtaram faxriylarimiz bepul tibbiy ko’rikdan 
o’tkazildi.
O’zbekistonda bozor iktisodiyoti talablariga javob beradiga hozir amal qilayotgan 
pensiya 
tizimining 
huquqiy 
asoslarini 
tashkil 
etuvchi 
O’zbekiston 
Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni, 
O’zbekiston Respublikasining «Xarbiy xizmatchilarning pensiya ta’minoti 
to’g’risida»gi Qonuni, O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib 
boriladigan pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni, O’zbekiston Respublikasining 
«O’zbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to’g’risida»gi 
Qonunlari qabul qilindi. Mavjud qonunchilikka muvofiq, respublikamizda yoshga 
doir, nogironlik va boquvchisini yo’qotganlik pensiyalar tayinlanishi belgilangan. 
Mazkur qonunlar asosida ikki darajali pensiya tizimining birdamlik va majburiy 
jamg’ariladigan qismlari shakllantirildi. Birdamlik pensiya tizimi avlodlar, ish 
beruvchilar va ishlovchilar, yuqori va past ish haqi oluvchilar birdamligiga 
asoslangan. Jamg’ariluvchi pensiya tizimi esa ishovchilarning shaxsiy badallari va 
ish beruvchilarning ishlovchilari uchun to’laydigan badallari hisobiga shakllanadi.
Mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki murakkab, iqtisodiy tanglik yillarida 
odamlarning turmush darajasini barqarorlashtirish maqsadida aholini ijtimoiy 
qo’llab-quvvatlash, ijtimoiy sohalarni saqlash, ijtimoiy kafolatlarni ta’minlash 
jarayonlarini davlat yo’li bilan boshqarishning ko’pdan-ko’p usullari va 
197
Karimov I. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, 
iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka 
yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning 
mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy 
dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi. \\ Xalq 
so’zi. 2016 yil. 

---

421 
vositalaridan foydalanildi. Jumladan, bosqichma-bosqich ish haqi, pensiyalar, 
stipendiyalar, nafaqalar miqdori oshirildi, kompensatsiya to’lovlari tarzidagi 
bevosita pul to’lovlari, imtiyozlar va turli dotatsiyalar shaklidagi to’lovlar joriy 
qilindi, ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan tovarlar va xizmatlar bahosidagi farqlarni 
byudjet orqali qoplash, aholining turli muhtoj qatlamlariga nafaqalar tayinlash, 
ularning manzilli bo’lishini ta’minlash, davlat tomonidan kafolatlangan ijtimoiy 
xizmatlar paketini ishlab chiqish va uni to’liq mablag’ bilan ta’minlash kabi 
usullari keng qo’llanildi. Bu tadbirlarning barchasi tegishli qonuniy-huquqiy 
asosga tayangan holda amalga oshirildi
.
Mamlakatimizda YaIMning yuqori sur’atlarda barqaror o’sib borishi, byudjet 
sohasi xodimlarining ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalar miqdorining 
muntazam qayta ko’rib chiqilishi, ta’lim, sog’liqni saqlash va ilm-fan sohalari 
xizmatchilarining mehnatini rag’batlantirish, aholi turmush darajasini tubdan 
yaxshilashga qaratilgan boshqa chora-tadbirlar, ayniqsa, oxirgi yillarda 
xalqimizning hayot sifati izchil yuksalib borishini ta’minladi. 
«Aytish kerak – boshqalar havas qiladigan bunday natijalarga erishish albatta 
oson emas. Bu yo’lda bir yillik yoki besh yillik davr ham kamlik qiladi. Bunday 
maqsadlarga erishish uchun so’zda emas, amaliy harakatlarimiz bilan kundalik 
hayotimizni 
o’zgartirishimiz 
kerak.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti homiyligida mustaqil tashkilotlar guruhi va xalqaro 
ekspertlar ishtirokida 2015 yilda 158 ta davlatda “Dunyoning eng baxtli 
mamlakatlari” degan mavzuda tadqiqot o’tkazildi. Har qaysi mamlakatning o’z 
fuqarolarini baxtli hayot bilan ta’minlash qobiliyatini ifoda etadigan ushbu indeks 
bo’yicha O’zbekiston 44-o’rinni egalladi. Aytish joizki, yurtimiz 2013 yilda bu 
reytingda 60-o’rinda edi»
198
.
 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, kelgusida 
«nafaqat eng kam oylik ish haqini, balki byudjet tashkilotlarida ham, xo’jalik 
198
Karimov I. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, 
iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka 
yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning 
mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy 
dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi. \\ Xalq 
so’zi. 2016 yil. 

---

422 
yurituvchi sub’ektlarda ham o’rtacha ish haqi miqdorini, pensiya, stipendiya va 
ijtimoiy nafaqalar hajmini bosqichma-bosqich ko’paytirish e’tiborimiz markazida 
bo’ladi»
199
.
O’zbekiston Respublikasida Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari 
Pensiya jamg’armasining daromadlar bazasini kengaytirish va xarajatlarini 
nazoratini kuchaytirish masalalari aholi farovonligi ta’minlash, aholini ijtimoiy 
jihatdan himoyalashga qaratildi. «….Mahallalar va fuqarolarning o’zini-o’zi 
boshqarish organlarining keksalar va nogironlarga doimiy e’tibor va g’amxo’rlik 
ko’rsatadigan tuzilmalarini mustahkamlashga alohida ahamiyat qaratish 
lozim. Bunda turli muassasa va xizmatlar, birinchi navbatda, pensiya, ijtimoiy 
ta’minot va tibbiy xizmat ko’rsatish muassasalari faoliyatini muvofiqlashtirish va 
zarur darajada nazorat qilish masalalari nazarda tutilishi kerak»
200
.
Mamlakatimizda pensiya tizimini takomillashtirish va pensiya ta’minotining 
modernizatsiyalashni nazariy va amaliy jihatlarini kompleks tadqiq etish ijtimoiy 
siyosatni manzilligini kuchaytirish va nazorat qilishning dolzarb bo’lgan ustuvor 
yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Mustaqillik yillarida jumladan, 2005 yildan 
boshlab mamlakat aholisi tabiiy o’sishi orta borgan sari qoplash koeffitsienti 37,0 
foizdan 41,0 foizga qadar o’sish tendentsiyasiga ega bo’ldi. 
Hozirgi kunga kelib kurrai zaminimizda qariyalarning soni, ya’ni 60 yoshdan 
oshganlarning ulushi oshib bormoqda. BMT ma’lumotlariga ko’ra 2025 yilga kelib 
ularning soni 1 mlrd 100 ming kishiga etadi. Bu esa 1950 yilga nisbatan 5 marta 
ko’p, ayni paytda er shari aholisi faqat 3 marta ko’payishi kutilmoqda. Dunyo 
aholisining bunday tarkibiy tuzilishi, ayrim mamlakatlarda, shuningdek MDH 
mamlakatlarida ham qariyalarni ijtimoiy himoya qilish va qo’llab-quvvatlash 
bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Qariyalarning ( 60 
yoshdan oshgan) soni eng ko’p bo’lgan mamlakatlar qatoriga Yaponiya (27,9%), 
Italiya (26,4%), Germaniya (25,3%), Shvetsiya (24,1%) kabi mamlakatlarni misol 
199
Mirziyoyev Sh. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining 
garovi. O’zbekiston Respublikasi Prezedentining O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasining 24 yilligiga 
bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. \\ Xalq so’zi. 2016 yil. 8 dekabr.
200
Karimov I. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir. –Toshkent.: 
O’zbekiston. NMIU. 2015. –B.218-219. 

---

423 
qilib keltirish mumkin. Aholi qarishining yuqori ko’rsatkichlari esa Gretsiya-
23,4%, Avstriya-23,3%, Belgiya-22,9%, Bolgariya-22,9%, Latviya-22,8%, 
Portugaliya-22,8% kabi mamlakatlarda kuzatilmoqda. Aholinig yoshga ko’ra 
tarkibi- aholining yosh guruhlari, avlodlar bo’yicha tavsifi muhimdir, bu 
demografik, ijtimoiy va iqtisodiy tahlil uchun asos bo’ladi. Hayot tsikllarini 
davriylashtirish turli mualliflarda turlicha asosga ega. Demograf olim B.Ts.Urlanis 
tasnif asosiga individning ijtimoiy foydali mehnatdagi ishtirokini qo’yadi: 
nikohgacha davr (go’daklik davri - 3 yoshgacha, bog’cha yoshi- 3-6, maktab yoshi 
– 7-15); ishchilik davri (yoshlik davri- 16-24, yigitlik davri – 25-44, o’rta yosh 
davri -45-59); ishchilikdan keyingi davr (keksa kishilar – 55-64, keksalik davri 65-
74, qartaygan davr – 75-85, qarilik davri - 85 yosh va undan yuqori).