Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

9.4.-jadval.
Davlat va mahalliy hukumat organlari fondlari tuzilishi
168
.
 
 
Davlat fondlarining 
guruhlanishi 
 
Xususiy 
fondlarining 
guruhlanishi 
Kafillik fondlarining 
guruhlanishi 
Umumiy fond
Korxona fondi 
Maqsadli pensiya fondi 
168
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition. 
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P. 141 

---

344 
Alohida daromad 
manbalari fondi 
Ichki xizmat fondi 
Kafillik fondi 
Mablag’ kiritish 
dasturlari fondi 
Qarz taqdim qilish fondi 
Doimiy fond 
Barcha davlat daromadlari va harajatlari jadvalda berilganidek, uch fond guruhiga 
bo’linishi mumkin.
Davlat va mahalliy hukumat organlari uchun maqsadli pensiya fondlariga 
tushadigan pensiya badallarining ko’pi dastlab davlatning asosiy muomalada 
bo’lgan Umumiy fonddan olinadi. Umumiy fond ta’lim, davlat xavfsizligi, 
sog’liqni saqlash va ijtimoiy himoya, hamda, davlat xizmatchilari uchun ish haqi 
va pensiyalar kabi ko’pchilik asosiy davlat xizmatlarini moliyalashtirish uchun 
yuridik va jismoniy shaxslar daromad soliqlari, savdo solig’i va ko’chmas mulk 
solig’i kabi barcha umumiy soliqlarni o’z ichiga oladi. Kengroq mazmunda 
ko’radigan bo’lsak, davlat pensiyasini moliyalashtirish alohida moliyalashtirish 
masalasi bo’lmay qoladi, balki davlat sektoridagi umumiy resurslarni taqsimlash 
qarorining qismi hisoblanadi. Bunday qaror chegaralangan moliya resurslari uchun 
turli yo’nalishlardagi talablar tufayli, so’zsiz siyosiy hisoblanadi, davlat pensiya 
badallari to’g’risidagi qarorlar siyosiy ta’sirdan qutula olmaydi. Biz pensiya 
rejasini moliyalashtirishni - davlat sektoridagi byudjetni shakllantirish mazmunida 
kengroq o’rganamiz. Biz davlat byudjetini shaklantirish to’g’risidagi qarorlar 
pensiya badallariga qanday ta’siri qilishini va pensiyani boshqarish davlat 
byudjetini shakllantirishga qanday qilib kuchli ta’sir o’tkaza olishini ko’rib 
chiqamiz. Beshta shtatdagi pensiya rejasini boshqarish holatlari davlat byudjetini

---

345 
shakllantirish va davlat pensiya rejasini boshqarish o’rtasidagi aloqani ko’rsatish 
uchun muhokama qilinadi
169
.
Davlat byudjetini shakllantirish va davlat pensiya rejasini boshqarish o’rtasidagi 
bog’liklik pensiya rejasini moliyalashtirishning o’zaro nisbatida juda yaxshi 
tushuniladi. Pensiya rejasini moliyalashtirishning o’zaro nisbati 100 foizdan kam 
(yoki ko’p) bo’lganda etarlicha moliyalashtirilmaydi (yoki keragidan ortiq 
moliyalashtiriladi).
Quyidagi ko’pgina omillar etarlicha moliyalashtirilmaslikni keltirib chiqaradi: 
pensiya rejasini o’rnatishdan oldin ko’rsatilgan xizmatlar uchun kreditlar berish, 
nomuvofiq tarzdagi sug’urta prognozlari va aktivlarni majburiyatlardan ko’ra 
sekinroq o’sishiga olib keladigan passiv investitsiya daromadlari. Bu omillar 
pensiyani boshqarishning o’ziga tegishli bo’lsa, davlat byudjetni tashkil qilish va 
davlat byudjetini tashkil qilish siyosati bilan bog’liq boshqa ikki omil mavjud: 
etarlicha bo’lmagan pensiya badali va pensiya xarajatlarining oshishidir. Pensiya 
badalining etarlicha moliyalashtirilmasligi aktuar ravishda belgilangan pensiya 
badali miqdori pensiya homiysi tomonidan to’liq to’lanmaganligini anglatadi. 
Aktuar ravishda belgilangan pensiya badali pensiya rejasini to’liq moliyalashtirish 
yoki uni to’liq moliyalashtirishga yaqinlashtirishga mo’ljallanganligi tufayli, 
qisman to’lov – dastlab to’liq moliyalashtirilgan pensiya rejalarini etarlicha 
moliyalashtirmaydi yoki dastlab etarlicha moliyalashtirilmagan pensiya fondini 
eng past moliyalashtirish nisbati bilan qoldiradi. O’tgan xizmatlar uchun pensiya 
yordami berishni oshirish pensiyani etarlicha moliyalashtirmalikka olib keladi, 
chunki bunday yuqori pensiyani to’lash uchun avval bunday pensiya badallari 
ajratilmagan edi. Ushbu ikki omil birlashganda, ya’ni bir vaqtning o’zida pensiya 
xarajatlarini oshirish va pensiya badalini etarli emasligi pensiyani moliyalashtirish 
nisbatiga salbiy ta’siri juda jiddiy bo’ladi
170
. 
 
Davlat nazorati asosida boshqarilayotgan davlat pensiya tizimi moliyaviy 
qiyinchiliklar davomida pensiya tizimi bo’yicha davlat majburiyatlari pasayishini 
169
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition. 
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P.140 
170
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition. 
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P. 142 

---

346 
to’xtatishda muhim rol o’ynaydi. Ish beruvchi pensiya badallari miqdorining 
qisqarishi uchun ham javob beradi. Ammo, ayrim hollarda investitsiyalardan 
daromadlilik kutgandan ko’ra ancha yuqoriroq bo’ladi. Birinchi yirik qaror 1989 
yildan oxirgi bir necha yillarda bo’lgan investitsiyalardan tushgan katta 
daromadlarga javoban pensiya tizimi daromadliligi 8,0 foizdan 8,75 foizga 
oshganda qabul qilindi. Prognoz qilingan daromad stavkasining oshirilishi pensiya 
majburiyatlarning kamayishiga va badallar darajasining 1988 yilda 9,7 foizidan 
keyingi yilda 3,7 foizigacha juda pasayishiga olib keldi. Agarda daromad 
ko’tarilmaganda, davlat baholash usulini o’zgartirish bo’yicha xarajatlari 1993 
yilda badallar stavkasining 0,3 foizidan tushishiga olib kelmasdi. Prognoz qilingan 
daromad 1997 yilda yana 8,5 foizgacha pasaygan va keyin 2001 yilda ham 8,0 
foizgacha tushgan. Pensiya tizimi bo’yicha ikkinchi muhim qaror 1990 yillar 
oxirida qabul qilindi. 1996-2000 yillar orasida bo’lgan investitsiyalardan tushgan 
xaddan tashqari yirik daromadlar 1998- 2001 yillarda «pensiya ta’tillar»iga olib 
kelgan. Yuqorida aytib o’tganimizdek, narx usuliga qaytish bo’yicha sud qarori 
natijasida pensiya tizimi ish beruvchining pensiya jamg’armasiga bo’lgan stavkasi 
yiliga 1,5 foizga oshirildi. Investitsiyalardan tushgan juda yirik daromadlar tufayli, 
davlat (nazoratchi) navbatma-navbat reja asosida foiz stavkasini 5,2 foizgacha 
ko’tarish o’rniga, 1998 yilda 1,7 foizga qisqartirgan. Bir necha keyingi yillar 
mobaynida ushbu stavka 2001 yilda 1,0 foizdan past tushmaguncha pasayishda 
davom etgan. Stavkaning bu pasayishi 1990 yillarning o’rtalaridan boshlab, 1991 
yilning oxirigacha iqtisodiyotning rivojlanishi natijasida, shtat va mahalliy byudjet 
profitsitni boshdan kechirganda sodir bo’ldi
171
.