Kasbiy psixologiya

Statistik metodlarni qayta ishlash, ular bilan ishlash va natijalarning tahlili

–

keyingi bosqichdir. Odatda metodlarni qayta ishlash eksperimentni rejalashtirish

bosqichida yoki undan oldin bo’lib o’tadi.

Mulohaza va natijalar interpretatsiyasi kuzatuv tsiklini yakunlaydi.
Eksperimental kuzatuvlarda faraz tasdiqlanadi yoki rad etiladi. Kuzatuvchi o’z
mulohazalarini bildiradi va nihoyat u o’z xulosasini tahlil qiladi.

Bu kuzatuvning oxirgi bosqichi hisoblanadi; qo’lyozma, risola, monografiya,
ilmiy jurnal redaktsiyasiga xat tayyorlanadi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki,
eksperimental kuzatuv aniq sxema orqali o’tkaziladi. Uni o’tkazishning asosiy
bosqichi; muammoning tuzilishi va farazni ko’tarib chiqarish, metodikaning
tuzilishi, apparatura tanlash, sinaluvchilarni tanlash, o’zgarishlarni nazorat qilish
rejasi, eksperiment o’tkazish, natijalarni qayta ishlash va tahlil qilish, ilmiy
hisobotga tayyorgarlik. Shundan so’ng kuzatuv yakun topgan hisoblanadi. Ilmiy
faraz tasdiqlandimi yoki rad etildimi, natija jamoa fikriga tashlanadi. Kuzatish
metodining asosiy afzalligi shundan iboratki, kuzatish tabiiy sharoitda o’tkaziladi,
kuzatish kuzatilayotgan shaxslarning odatdagi xulq-atvorlarini o’zgartirmaydi.
Kuzatishni bitta odam ustida ham va bir guruh shaxslar ustida ham olib borish
mumkin. Bu metod bolalar bog’chasi guruhlaridagi yoki maktab sinfidagi bolalarni
o’rganish uchun qulaydir. Kuzatish metodining kamchiligi uning anchagina mehnat
talab qilishidir. Tadqiqotchi psixologni xulq-atvorning istalgan qiyofada emas, balki
konkret tadqiqot vazifalari bilan bog’liq holda namoyon bo’lishigina qiziqtiradi.
Shuning uchun kuzatiluvchi shaxs xususiyatlari va psixik holatlarining o’ziga
kerakli tarzda namoyon bo’lishini kutib turishi kerak. Bundan tashqari, psixik
xususiyatlarning yakka holda namoyon bo’lishini kuzatish va qayd qilish etarli
emas. Tadqikotchi u yoki bu xususiyatlarning xarakterligiga, tipikligiga ishonch
hosil qilishi kerak. Bundan tashqari eksperimental psixologiyada quyidagi
metodlardan foydalanish mumkin.