Kasbiy psixologiya

Suhbat metodi. Bu metod tadqiqotning turli bosqichlarida qo’llaniladi:
masalan, dastlabki tanishish bosqichida ham boshqa metodlar, ayniqsa, kuzatish
metodi orqali qo’lga kiritilgan xulosalarni aniqlashda qo’llaniladi. Suhbat
metodidan mohirlik bilan foydalanish juda qimmatli natijalarga erishishga yordam
berishi mumkin.
Sukut saqlab butun e’tibor bilan tinglash ogohlik hamda ziyraklikni
oshiruvchi va jalb qiluvchi faol bir jarayondir. Ijobiy tinglashning boshqa bir
tomoni albatta shuki, turli maqsadlar yo‘lida turli usullarni qo‘llashdir. Bizning
tinglashimiz qanchalik jadal bo‘lsa, qanday,qachon va qay tarzda javob berishni
shunchalik yaxshi bilamiz.
Aniq biror usulda javob berishning turli yo‘llari va sabablari mavjud. Odatda
o‘qituvchi nafaqat ilmiy maqsadlarni balki guruhning boshqa muhtojliklari
jumladan har bir o‘rganuvchining o‘z-o‘ziga ishonch va bilim darajasini ham
hisobga olsa kerakli javob yuzaga keladi. Turli javoblar yakka talaba va guruhning
umumiy kayfiyati uchun turli oqibatlarga olib keladi. Shuning uchun ham, tegishli
kontekstli kichik guruh darslaridagina tegishli javob to‘g‘ri sanaladi.⁷
Intervyu metodi. Psixologiya fanidagi bu metod sotsiologiyada keng
qo’llaniladigan anketa metodidan farq qiladi. Xuddi suhbat metodi kabi intervyu
metodi ham so’roq-javob metodiga tegishlidir. Ko’pincha intervyu uchun savollarni
sotsiologik anketalar tipiga o’xshatib, ya’ni ko’p masalalar yuzasidan ko’plab
javoblar olishni ko’zlab tuziladi. Intervyu metodiga bunday tarzda yondashish
tadqiqotning faqat birinchi bosqichiga, muammo bilan dastlabki tanishish
bosqichiga to’g’ri keladi. Biroq bilimlarni va o’rganilayotgan psixik xususiyatlarni
strukturasini hisobga olib tuzilgan savollar o’rganilayotgan xususiyatlar strukturalari
hamda darajalarini bundan keyin aniqlash uchun juda qimmatli natijalar berishi
mumkin.

Ekspert baholash metodi. Bu metod shaxs psixologiyasida keng
qo’llaniladi. Ekspertlar sifatida tekshirilayotgan kishilarni yaxshi biladigan shaxslar

–

bolalar bog’chasi va maktab-internatlarning tarbiyachilarini, sinf rahbarlari, ishlab

chiqarish-texnika bilim yurtlarining masterlari, ishlab chiqarishdagi masterlar, ilmiy
jamoa rahbarlari, harbiy komandirlar, administratorlar, sport trenerlari qatnashishlari
mumkin. Ekspert baholarni ko’proq xususiyatlarning sifat jihatidan namoyon
bo’lishlarini tasvirlash emas (buni ekspertlar bilan qilinadigan keyingi suhbatlarda
o’tkazilsa ancha foydaliroq bo’ladi), balki o’rganilayotgan xususiyatlarning
ifodalanishini miqdoriy baholash tarzida, ya’ni u yoki bu xususiyat yoki xulq-atvor
elementlari darajalarini baholash tarzida o’tkazilsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Ekspertlar umumlashtirish bilan bog’liq bo’lmagan xulq-atvor elementlarining

ancha-muncha mayda qismlari ifodalanganligini qayd qilishi lozim. Umumlashtirish

–

ekspertning emas, balki tadqiqotchining ishidir.