Kasbiy psixologiya fanining predmeti

Talabalar bilimini nazorat qilish uchun savollar

1. 
   Fanning maqsad va vazifalari
   
2. 
   Kasbiy tanlov va kasbga yaroqlilikni (layoqatini) aniqlash.
   
3. 
   Kasb psixologiyasini shakllanish tarixi
   
4. 
   Kasbiy shakllanishini ta‘minlashga to`siq bo`luvchi omillar
   
5. 
   K.Farrenning shaxs yashovchanlik sifatlariga
   
6. 
   K.Farren kasbning yashovchanlik ko`rsatkichlarini sanang.
   

KASB PSIXOLOGIYASINING ILMIY TADQIQOT METODLARI

Metod so`zi – yunoncha methodos bo`lib tadqiqot, tekshirish degan ma‘noni beradi. Nazarimizda yuqoridagilarga yana yo`l, usul so`zlarini ham kiritish mumkin. Metodlar tadqiqot ishlarida ham, bilim berishda ham qo`llaniladi. Ushbu bobda bilim berish metodlari haqida emas, balki fan uchun, uning rivojlanishi uchun zarur bo`lgan ma‘lumotlarni to`plashdagi qo`llaniladigan tadqiqot metodlari haqida so`z boradi.

Tadqiqiy metodlarning 2 ta turi mavjud;

1. 
   Longityud
   
2. 
   Kesimli
   

Longityud metodi – ma‘lum kishilar guruhi yoki aniq kishilarning bir xil belgilariga ko‘ra psixik xususiyatlarini davomli va muntazam o‘rganishni nazarda tutadi. Kesimli metod – ma‘lumotlarni tadqiqotda qatnashuvchilarning turli guruhlariga nisbatan taqqoslash xosdir. Bu metod orqali sinovdan o‘tayotgalarning ko‘p miqdorini qisqa vaqt ichida qamrab olishi mumkin. Kesimli tadqiqotlarni o‘tkazishda savol-javob usullari, testlar tajribalar keng qo‘llaniladi. Longityud metodi - kasbiy shakllanishda individual yo‘lni o‘rganishga yordam beradi. Mazkur metod yordamida shaxsning obro‘ orttirishi uning faoliyatidagi turli xildagi tanqidiy holatlarini aniqlaydi. Psixologiyada qo‘llaniladigan tadqiqot usulari kelib chiqishiga ko‘ra umumpsixologik ko‘rinishga ega, lekin spesifik xususiyatiga ega emas. Kasb psixologiyasi yosh psixologiyasiga yondosh ekanligini hisobga olsak, bu o‘z navbatida shakllanib bo‘lgan metodlarni o‘zlashtirishga olib keladi. Barcha tadqiqotlarda keng doirada metodlarni qo‘llash o‘ziga xos tadqiqiy metodlarni yaratilishiga olib keladi. Kasb psixologiyasi tadqiqot metodlarining tizimlanishi, ularning qo‘llanishi sohasini aniqlash shuningdek, sifat, xususiyatini ko‘rib chiqish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Psixologiya fanida yagona umuman olganda, tadqiqotlar metodlarining to‘liq tasnifi mavjud emas. Ko‘pincha, alohida metodlar yoki psixologiyada ma‘lum muammoni hal etishga tavsiya etiladigan metodlar ro‘yxati beriladi.

Psixologiyaning metodlar tizimini tahlil etgan olimlar quyidagi metodlar guruhini taklif etadi.

1. 
   Tadqiqotni tashkillashtirish va rejalashtirish metodlari, ya‘ni tashkiliy metodlar.
   
2. 
   Dalillar to‘plash, ilmiy ma‘lumotlar olishga qaratilgan empirik metodlar(usullar).
   
3. 
   Ma‘lumotlarni qayta ishlash usullari
   
4. 
   Interpretasion metodlar(usullar).
   

Boshqa bir qator psixolog-olimlar psixologiyasining quyidagi usullarini ajratishadi:

1. 
   Sub‘ektiv metodlar (o‘zini o‘zi kuzatish);
   
2. 
   Ob‘ektiv metodlar (kuzatishning xar xil turlari; eksperimental, testlar, savol-javob, so‘rovnomalar).
   

Afsuski, bu metodlar muallifi psixologiya metodlarining tasniflanishini (klassifikasiya) taqdim etmay, faqatgina psixologiya fanidagi mavjud metodlarini sanab o‘tish bilan chegaralanadilar. Bu esa o‘z navbatida aniq ilmiy tasniflanishning mavjud emasligi, psixologiyada metodlarning ko‘pligi hamda bir tizimga solinmaganligi bilan izohlanadi. Yosh va pedagogik psixologiyaning metodlarini tahlil etib, tadqiqiy metodlarni tasniflashning asosi sifatida muhim jihatlarini ajratib olish kerak. Bu masalalar 4 xil shaklga ega: tasvirlash, o‘lchash,

tushuntirish va psixik hodisani shakllantirishdan iborat. Shunga muvofiq metodlarning 4 ta guruhi taklif etiladi: noeksperimental (klinik), diagnostik, eksperimental va shakllantiruvchi.

Shunday qilib kasb psixologiyasi oldida quyidagi tadqiqiy masalalar turibdi:

1. 
   guruhi - shaxsning kasbiy shakllanishi bu murakkab, ba‘zida esa dramatik jarayonning psixologik xususiyatlarini tasvirlashdan iborat. Bu jarayonni tadqiq etish uchun longityu‘d, savol-javob, psixobiografiya, tanqidiy voqealar
   

metodlarini qo‘llash to‘g‘ri bo‘ladi. Bu metodlar guruhini genetik metodlarga kiritishi mumkin.

2. 
   guruhi - kasblarning psixologik tavsifi, kasbning psixologik mazmunini tadqiq etish, faoliyat mahsuldorligini o‘rganish, mehnat metodi, hujjatlarni o‘rganish, kuzatilayotganlarni savol-javob orqali o‘rganish metodi, shuningdek, professiografiya yo‘li bilan amalga oshirilishi mumkin. Bu uslublar guruhi praksimmetrik uslublarga tegishlidir.
   
3. 
   guruhi - muhim kasbiy ko‘rsatkich faoliyat va shaxs belgilarini o‘lchash. Bu tadqiqiy masalani hal qilish uchun maxsus qobiliyat testlari, muvaffaqiyat va ta‘lim testlari qo‘llaniladi. Bu psixometrik usullar guruhidir.
   
4. 
   guruhi - kasbiy shakllanishning xususiyatlarini, qonuniyat va mexanizmlarini tushuntirishdan iborat. Bu vazifani bajarish usullari eksperimental usullardir: ya‘ni labaratoriya, modellashtiruvchi va tabiiy eksperimentlardir.
   
5. 
   guruh - usullari tadqiqiy ma‘lumotlarga miqdoriy ishlov berishga yo‘naltirilgan. Ularga matematik ishlov berish usullari kiradi: ya‘ni korrelyasion, faktorli tahlil va boshqalar. Kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari umumiy tarzda quyidagi jadvalda aks ettirilgan.