Kasbiy pedagogika

Kasb-hunar ta’limda o^quvchilarini aqliy kamol toptirish qu-
yidagilar orqali amalga oshiriladi:
295

---

- o 'q u v c h ilarg a ilmiy bilimlarni berish;
- o 'q u v c h ila rd a ilmiy bilimlarni o'z la sh tirish g a nisbatan ongli 
m unosabatni qaror toptirish;
- m avjud bilim lardan am aliyotda foydalanish k o ‘n ik m a va m ala- 
kalarini tarkib toptirish;
- bilim larini doim iy ravishda boyitib borishga intilish t u y g ‘usini 
shakllantirish;
- bilimlarni o'z la sh tirish g a yordam beradigan p s ixologik qobi- 
liyatlar (nutq, diqqat, xotira. tafakkur, ijodiy xayol) va xusu siy atlar 
(aniq m aq s a d g a intilish. qiziquvchanlik, kuzatuvchanlik, mustaqil 
fikrlash, ijodiy tafakur yuritish, o 'z fikrini asoslash. m av ju d m a ’- 
lum otlarni um um lashtirish, guruhlashtirish, m antiqiy x u losalar ch iq a ­
rish v a hokazolar)ni rivojlantirish.
Kasb-hunar ta ’Iimda o ‘quvchilarni jismoniy kamol toptirish
quyidagiiar orqali amalga oiriladi:
- o'q u v c h ilarn i o ‘z sog'liqlarini saqlash va m ustah k am lash , orga- 
nizm ini chiniqtirish, jis m o n iy jihatdan t o 'g 'r i rivojlanishini t a ’min- 
lash:
- o 'q u v c h ila rn in g ishchanlik qobiliyatini oshirish borasida g 'a m -
x o ‘rlik qilish;
- o 'q u v c h ila r d a yangi harakat turlari borasida k o ‘n ikm a va ma- 
lakalarni hosil qilish, ularni m axsus bilim lar bilan qurollantirish;
- o 'q u v c h i l a r n i n g yoshi, jin sig a m uvofiq keladigan tanlagan kasb- 
iari bilan b o g 'liq asosiy harakat sifatlarini rivojlantirish;
- o 'q u v c h ila r d a shaxsiy gigiyenani saqlashga nisbatan ongli 
m u nosabatlarni tarbiyalash va shu kabilar.
23.2. 0 ‘qitish jarayoni davomida o'quvchilarning
bilish faoliyati
M a ’lumki, bilish faoliyatining subyekti o 'q u v c h i sanaladi. Shu 
bois ijtim oiy-pedagogik asoslarga ega t a ’lim m ark a zid a uning shaxsi,
296

---

ongi, ham o 'rg a n ila y o tg a n o lam g a, ham bilish faoliyatidagi h am korla - 
ri o ‘quvchiiar va uning t a ’lim olishini tashkii etuvchi v a y o ‘naltiruvchi 
o'q itu v c h ila r m uno sab ati yotadi. T a ’limda o 'q u v c h ila r n in g faoliyati 
haqida gap bo rg a n d a o ‘q u v c h in in g bilish faolligi tushunchasi alo- 
hida aha m iya t kasb etadi. O 'q u v c h i n in g bilish faolligi uning bilish 
jara y o n id ag i intellektual m u lo h aza s id a , m utaxassislik fanlari b o ‘yi- 
cha u m u m iy va alohida to pshiriqiarni bajarishida n a m o y o n b o ‘ladi. 
B u x u susiyatlar o 'q u v c h il a r n i n g faqatgina yuqori darajadagi bilim
olishini kafolatlab qolm ay, balki uning hayotiy faoliyati, y a ’ni 
o ‘quvchi shaxsining shakllanishi, un in g am aliyotga, hay o tg a b o ‘Igan 
faol m unosabati u ch u n harakterlidir. Shu sababli, bilish faolligini 
oshirish insonning faol h a y o tiy qarashlarini shakllantirish deb b em alol 
aytish m um kin.
O 'q u v c h in in g bilish fa o liy a tin in g y a n a bir farqli xususiyati un in g
kechish xarakteridir. O 'q u v c h i n in g j a l b etilayotgan t a ’lim ja ra y o n i 
turlicha kechishi; su b y e k t (o 'q u v c h i ) kuchi faolligi, m ustaqilligi, 
turlicha s a r f etilishi bilan borishi m um kin. Ayrim hollarda uning 
jara y o n i taqlidiy reproduktuv, bo sh q aiard a izlanishli, uchin ch ilarid a 
ijodiy xarakterga ega b o 'lish i m u m k in . Aynan faoliyat ja ra y o n in in g
kechish xarakteri - unin g oxirgi natijasi egallangan bilim, m a la k a va 
k o ‘nikm alari x a ra k te rig a t a ’sir etadi.
O 'q u v c h in in g bilishi xu d d i y e tu k iimiy bilish y o ‘li kabi o 'q itu v c h i 
tom onidan fandagi faktlar, ilmiy kashfiyotlarni o 'r g a n is h ularning 
tarixiy yo'Iini o 'z la s h tirish y o rd a in id a kechadi.
Insoniyatning u m u m la sh tirilg an bilimlari tizimi t a ’lim d a v o m id a
o 'q u v c h ila r to m o n id a n o 'z la sh tirila d i va ular ilmiy haq iq at tashuv- 
chilariga aylanadi.
Insonning asl ijtimoiy m ulki sifatida faoliyatining m u h im belgisi 
faoliyat subyektining atro f-m u h it bilan o 'z a ro t a ’siri va m uhim
boyliklar yaratuvchi faoliy a tin in g qayta yaratuvchi xarakteridir. 
O 'q u v c h ila rn in g ta 'l i m m u ass asa s id a g i bilish faoliyatining xarakteri 
shundaki, uning natijasi h a m m a vaqt ham m o d d iy la sh g an m a h su lg a
2 9 7

---

ega em as va o ‘quvchining o ‘zi ham m a vaqt ham his etm aydi - j a v o b i
uchun y o m on baho olgan o 'q u v e h in in g xafa b o ‘lib, « m e n o 'q id im , 
o ‘rgandim! A dolatdan em as» degan fikrni q a t'iy takrorlashi bejiz 
emas.
B ilishga qiziqish o 'q is h n in g eng m uhim va eng q im m atli rnotivi 
sifatida bolani t a 'lim m uassasasiga, fanga, darslarga, cfz bilish 
faoliyatiga nisbatan ijodiy m unosabatiga k o 'm aklasha di.
O 'q u v c h ila rn in g bilishga qiziqishi motiv sifatida rivojlanishi 
o 'z ig a xos uzoq y o 'l i g a ega bo'lishi mum kin. Ayrim o ’quv-harakatlari 
ta'sirchisidan to butun faoliyatning ustuvor m otivigacha. Hatto 
o 'q is h n in g yetakchi m otivlaridan biriga aylanib, qiziqish shaxsning 
m a ’naviy boyishiga k o 'm ak lash u v c h i um u m iy y o 'n a lg a n lig in in g
aham iyatli qism iga aylanishi mum kin. H ar qanday m otiv singari bi­
lishga qiziqish ajralgan holda rivojlanm aydi, uning tiklanishi boshqa 
m otivlar bilan birga kechadiki, qiziqish ular bilan boyiydi va ularga 
ijobiy ta'sir etadi.
Bilishga qziqishning ijtimoiy m otivlar bilan o 'z a r o aloqasi 
jid d iy b o 'lib, ular orasida o 'q itu v ch i va o ‘q u vchilar bilan m uloqot 
alohida rol o 'y n a y d i. Ijtimoiy motivlar keng, uzoqlashgan, istiqbolli. 
ularning ifodasi t a ’lim ning b o s h lan g 'ich davridayoq pay d o b o 'lad i 
( « M a ’lumotli, kasb egasi b o i i s h n i istaym an») .