|
22.2. 0 ‘zaro hamkorlikdagi o ‘zaro ta’sir, muloqot va
munosabatlar
O 'q itu v c h i va o 'q u v c h il a r n i n g o 'z a r o ham korligi j a r a y o n i d a O ' q i
tuvchi va o 'q u v c h il a r bir-biriga o 'z a r o ta 'sir qilishi tabiiy hoi.
O 'q u v c h i l a r b irg a lik d a g i fa o liy a t j a r a y o n i d a o 'q i t u v c h i n i n g
n im a la rg a q o d ir e k a n in i, il m - f a n g a q o 's h g a n h issasini, b ilim d o n lig i
va m a ’n a v i y - a x lo q iy q iy o fa n i t e z d a p a y q a b o la d ila r v a s h u n g a
q arab o 'z a r o h a m k o r l i k m u n o s a b a t i d a b o 'la d ila r. U la r o 'q i t u v c h i n i .
291
fa q at m a s h g 'u l o t l a r n i y axshi o ‘tgani u c h u n g i n a em as, balki sh ax -
s iy -in s o n iy va m a ’n a v iy -a x lo q iy fazilatlari u c h u n ham h u rm a t-
laydilar. Va a k sin ch a . o 'q u v c h i l a r bilim i say o z o ‘q itu v c h in i x u s h
k o ’rm avdilar.
0 ‘qituvchi bilan o 'q u v c h i o 'rta sida gi o ‘zaro h am korlik m u n o
sabatlar j u d a m urakka b xususiyatlarga ega. Chunki u eng oddiv ru-
hiy (psixik) va ijtimoiy b o g 'lanishlarda n tortib doim iy xarakterga
(tavsifga) ega b o ‘lgan eng m urakka b ijtimoiy harakatlar va o ‘zaro
m u n osabatlargacha b o 'lg a n ijtimoiy aloqalar tizimidan iborat. 0 ‘qi-
tuvchi bilan o ’quvchi o ‘rtasidagi o ’zaro ham korlik m u n o sab atlar ob-
yektiv ravishda vujudga keladi va t a ’lim m uassasasida t a ’lim ning
m aqsadi ham da vazifalari nuqtai nazaridan ongli ravishda tartibga
solinadi, boshqariladi. Chunki o ’rta m ax su s k asb-hunar ta 'lim i o ‘quv
yurtlari oldida turgan m aqsad, vazifalarni o'q itu v ch i ham, o ‘quvchi
ham ongli ravishda qabul qiladi va bajaradi.
O 'q u v c h ila r bilan o ’zaro ham korlik m u nosabatida o ‘qituvchi
tarbiyachi, ustoz sifatida n am oyon b o 'lad i. U O 'z b e k is to n Dav-
latining ta 'lim . kadrlar tayyorlash sohasidagi milliy dasturini a m a l
ga oshiruvchi, ta 'lim -ta rb iy a ja ra yonini boshqaruvchi kishidir.
O 'q u v c h ila r bilan o 'z a r o ham korlik m unosabatlarda u yetakchilik
qiladi, k o 'p r o q tashabbus k o ’rsatadi. O 'q itu v c h in in g bilimi. kasbiy
m ahorati, dunyoqarashi, e'tiqodi. h is-tu y g ’ulari, eng m uhim i uning
xatti-harakatlari (xulqi) ular o 't t a s id a vujudga keladigan o ' z a
ro h am korlik m uno sab atlarig a hal qiluvchi darajada ta 'sir etadi.
O 'q itu v c h in in g professional (kasbiy) burchi va m a s ’uliyati bu
m unosabatiarni ongli ravishda tartibga solish. yaxshilash va rivoj-
lantirishni talab etadi. M ab o d o , o 'q itu v c h i bilan o 'q u v c h i yoki
o 'q u v c h il a r jam o asi o'rta sid a g i m u n o sab atlar buzilsa, yom o n lash sa,
buning uchun o 'q itu v c h i ja v o b g a r deb qaraladi. Chunki o 'q itu v c h i
bu o ‘zaro h am korlik m u nosabatlarining tasodifiy ishtirokchisi em as,
balki uni oqilona uyushtiruvchi, ongli ravishda tashkil etuvchi,
boshqaruvchidir.
292
O 'q itu v c h i bilan o ’quvchi o ’rtasidagi m u o m a la m u n o sab atlar
p e d a g o g ik ja r a y o n uchun m u h im b o ’lgan bir q anc ha tarbiyaviy
vazifalarni bajaradi. Avvalo, bu m u n o sab atlar t a ’lim -tarbiya ja -
rayonining sam aradorligini oshiruvchi shartlardan biridir. Ular tar
biyaviy t a ’sir ja ra y o n in i yaxshilashi, kuchaytirishi yoki u nga t o ’sqin-
lik qilishi m um k in . O ’quvchi o ;q itu v chining gaplarini tinglayotganda,
u k o 'r sa tg a n y o ‘l-y o ‘riqlarga am al q ilayotganida o 'q itu v c h i fan va
texnolo g iy alarn in g eng s o ‘nggi yutuqlarini aytayotganiga, uning
o 'q u v c h ilari adolatli ek a n ig a ishonchi kom il b o ' m o g ‘i lozim.
M ab o d o , o ‘qu v ch in in g qalbida o ’q ituvchiga nisbatan ad o v a t vujud-
ga kelsa, u aytay o tg a n g 'o y a la r, g aplarning barchasini o 'q u v c h i yoq-
tirmasligi, y o m o n k o ’rishi m u m k in . Bunday vaz iy a td a har qan d a y
p e d a g o g ik vositalar ham ijobiy ta 's ir o 't k a z a olm aydi, kutilgan natija
ham b oshqac ha b o ’lib chiqishi e h tim oida n uzoq emas. Va aksincha,
o ‘qituvchi bilan o ’quvchi o ’rtasidagi hayrxohlik, iliq. yaxshi m u
nosabatlar, x u sh m u o m a la lik p e d a g o g ik j a r a y o n n in g sifati va sa-
m arasini oshiradi. O ’q ituvchining ijobiy t a ’siri o 'q u v c h il a r qalbida
uzoq vaqtlargacha, b a ’zan u m r b o ‘yi saqlanib qoladi. Va aksincha,
o ^ a r o bir-birini tushunm aslik, o ‘quvchini h u rm a t q ilam aslik yoki
uning shaxsiga tegish y o m o n oqibatlarga olib kelishi m um kin.
O 'q itu v c h i o 'q u v c h ila r bilan o 'z a r o h a m k o rlik m uno sab atlarid a
m a ’lum m a ’naviy-axloqiy qoidalar, talablarga rioya qilishi zarur.
U lar qatoriga quy id ag ilar kiradi:
- o 'q itu v c h in in g o ‘zaro h am korlik m uno sab ati o ‘quvchilarga
u m u m in so n iy v a m illiy -m ad a n iy q adriyatlarni singdirish vositasi b o ‘-
lishi;
- o ‘zaro h am korlik m u n o sa b a tla rn in g xarakteri uch u n m a ’naviy-
axloqiy m a s ’uliyat p ro fesso r-o 'q itu v ch i z im m a sid a b o 'lishi;
- o ‘qituvchi o ‘z xulqini, his-tu v g 'u lari. xatti-harakatlarini muttasil
nazorat qilib, boshqarib borishi;
- o 'q itu v c h i barkam ol inson sifatida, y etuk m utaxassis sifatida o ‘z
o b ro 'y in i oshiradigan x atti-harakatlarnigina qilishi:
293
- o 'q itu v c h in in g o 'q u v c h ig a o 'z a ro ham korlik rnunosabati, faqat
rasmiy (ish yuzasidan) emas. balki zarur paytida d o 's t o n a bo'lishi;
— o 'q u v c h ig a nisbatan xushrnuom alali b o 'lis h , uni hurm atlash.
undagi yaxshi sifatlarni o'stirish:
— o 'q u v c h ig a b o 'lg a n hurm atni unga nisbatan q o 'y ila d ig a n
adolatli talablar bilan cha m b a rch a s b o g 'la y olish kerak, buning uchun
o 'q u v c h in in g individual xususiyatlarini o'rg an ish i, bilishi;
- o 'q u v c h ila rn in g xato fikr-mulohazalari, n o o 'r in xatti-hara-
katlariga bardoshli b o ‘lish, ta 'n a qilmaslik, ped a g o g ik n azokat va
odob bilan ularni t o 'g 'r i y o 'l g a boshlash zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
