Kasbiy pedagogika

S h axs toifalari va ularning ijtimoiy p sixologik xarak teristikasi
P sixologlarning fikricha, (G. A sm olov, P. Shixerev, V.A. Yadov. 
P.Nadirashvili va boshqalar) ijtimoiy buyurtm alarni o'z g artirish
uchun shu buyurtm aning sababi b o 'lg a n vaziyat yoki faoliyatning 
m aqsadi va motivini o'z gartirish shartdir. Shu narsa shaxsning faol 
ongli faoliyatida sodir bo'ladi.
S h unday qilib, shaxs ijtim oiy lash u v jara y o n id a turli m oslashuvlarni 
ro 'y o b g a chiqarish sharoitida faollik k o 'rsa tad i. Shunday faollikning
148

---

natijalarini biz uning ijtim oiy-psixologik s itatlarida k o 'r a m iz . Y a’ni, 
faol birgalikdagi faoliyat. o ’zaro m u lo q o t jara yonida shaxsning 
ijtim oiy-psixologik fazilatlari shakllanadi. S h u n in g uch u n ham
b archa sifatlar faoliyatda nam ovon b o ’Iadigan h a m d a m u lo q o td a
k o ’rinadigan sifatlar guruhiga b o'linadi. M asa ia n. tashqi m uhit 
bilan faol m u n o s a b a t perseptiv him oya sifatlari. y a ’ni o ’ziga x a v f
soluvchi yoki solishi m um k in b o 'lg a n ijtimoiy t a ’sirlardan him o y a 
qiluvchi x u su siy atlar shakllanadi. B u sifatlarni b a ’zi m ualliflar per­
septiv qobiliyatlar (V.A. L abunskaya) d eb atasalar, boshqalari 
« ijtim oiy ta'sirlarg a hissiy ja v o b berish qobiliyati» (A. Bodalev), 
« k u za tu v c h an lik » . «ziyraklik» (Yu. Jukov) v a h o k a z o deb atashgan. 
B o sh q a sifatlar « m u lo q o td a n am oyon b o ’luvchi sifatlar»dir. U lar 
turli ijtim oiy tizim la r bilan bogMiq b o 'lib, sh ax sn in g turli sharoitlarda 
t o ‘g ‘ri m u lo q o tg a kirishish im koniyatini beradi. B u n d an tashqari, 
h a r bir sh ax sd a o ’ziga xos tarzda dunyoni, o d am larn i idrok qilish 
va tu s h u n ish qobiliyati borki. ular m u lo q o t ja r a y o n i d a k am ro q xato- 
larga y o ’l q o ’yishini t a ’minlaydi. M asaian, bosiqlik, m u lo h aza lik
o ‘z g a la rn in g ichki dunyosi gaplari, xatti-h arak atlarig a q arab bilish 
qobiliyati va b o s h q a la r shular jum lasidandir. Shu fazilatlarni q a nc halik 
n a m o y o n eta olishiga qarab shaxs turlari farqlanadi.