Kasbiy faoliyatdagi asosiy tushunchalar

1-bosqich. Mehnat hududiy boshqarmasi, 2-bosqich. Bitiruvchilarning ish bilan bandligini ta'minlash bo'yicha muvofiqlashtiruvehi kengash.

O'quv yurti darajasida:

1. 
   bosqich. Oquv yurti ish bilan bandlikka ko'maklashish va kasbiy ta'lim xizmatlari markazi.
   
2. 
   bosqich. Mutaxassislik kafedrasi innovatsion ijodiy guruhi,
   

9.6-rasm. O'quv yurtlari bitiruvcliilarining ish bilan bandligiga ko'maklashishning takomillashgan tizimi modeli.

Mahalliy darajaning birinchi bosqichini bitiruvchi ta'lim olgan mutaxassislik kafedralari tashkil qiladi. Bu bosqichda quyidagi ishlar amalga oshirilmoqda:

• 
  kafedralarning respublika korxonalari, kichik va xususiy korxonalar bilan aloqalarini mustalikamlash;
  
• 
  mehnat bozori konyunkturasi talablariga javoban mutaxassislik fanlar dasturlariga tezkor o'zgartirishlar kiritish;
  
• 
  kafedralarda mavjud professor-o'qituvchilar jamoasi ta'lim dasturlarini hisobga olgan holda ish beruvchilar talablariga birioan qo'shimcha ta'hm xizmatlari, kurslar ochish.
  

Respublikamizdagi kasb-hunar kollejlarida bitiruvchilarning ishga joylashishlariga ko'maklashish kollej kasbiy ta'lim bo'limlariga yuklatilgan. Bu bo'limlar vazifalari bitiruvchilarning mehnat bozo­ridagi o'rni, bu yo'nalishdagi dolzarb muammolarni aniqlash, jamoa oldidagi vazifalarni rejalashtirish va amalga oshirishga qara- tilgan bo’lib, qator tashkiliy ishlarni bajaradi. Shu o'rinda ta'kidlash lozimki, kasbiy ta'lim bo'limlari bitiruvchilami ishga joylash- tirishning yangi shakllarini va ish o'rinlari topishning innovatsion modellarini amaliyotga kiritishlari maqsadga muvofiqdir.

Mahalliy darajadagi ikkinchi bosqich, kasbiy ta'lim xizmatlari va ish bilan bandlikka ko'maklashish markazlari bo’lib, uslibu markazlarni mavjud kasb-hunar kollejlaridagi kasbiy ta'lim bo'yicha kollej direktori muovini bosh bo'lgan «Kasbiy ta'hm bo'limi» qoshida tashkil etish o'rinlidir. Uslibu markaz bitiruvchilarni ishga joylashtirish sxemasini quyidagi tarzda tashkil etishi maqsadga muvofiqdir:

• 
  mehnat bozorida marketing tadqiqotlarini o'tkazish;
  
• 
  ishlab chiqarish amaliyotlari va maqsadli tayyorlashga shartnomalar tuzish;
  
• 
  mutaxassislik kafedralari o'z mutaxassishgi bo'yicha mehnat bozorini o'rganishi va bitimvchilarga ehtiyoj haqidagi ma'lumot­larni uslibu rnarkazlarga yetkazish;
  
• 
  talabalaming o'qish davrida va ishlab chiqarish amaliyotiarini o'tash davrlarida o'zlarining bo'lajak ish joylarini aniqlashga ko'maklashish;
  
• 
  ish o'rinlarini tanlash mutaxassislik va kasbiy salohiyatiga mos holda amalga oshirilishi lozim.
  

9.7-rasm. O'quv yurti qoshidagi kasbiy ta'lim xizmatlari va ish bilan bandlikka ko'maklashish markazlari tashkiliy tuzilmasi.

Taklif etilayotgan markazlar (9.7-rasm) tuzilrnasida biznes maslahatchisining o'rni judayam muhimdir. Bugungi kundagi maqsadimiz, yosh mutaxassislar o'zini o'zi ish o'rinlari bilan band qilishidir, tadbirkorlik faoliyatini boshlagan bitimvchilar nafaqat o'zlari, balki tengdoshlari uchun ham qo'shimcha ish o'rinlarini yaratadilar. Uslibu tuzilmada vakillar — bu maxsus tayyorgarlik va sinovlarda saralangan, o'quv yurti o'quvchi- taiabalari hisoblanib, ularning asosiy vazifasi tengdoshlariga kasb tanlash masalasida maslahatlar berishi, taqdimotlar o'tkazishi, bandlik markazlari bilan aloqalarni mustalikamlashiga xizmat qilishidir.

Hududiy darajada yuqoridagi ishlarning monitoringi natijasida qanday mutaxassisliklar bo'yicha, qancha miqdorda talabalar qabul qilishi kerakligi aniqlanadi va qabul rejalari tuziladi. Qolaversa, mutaxassislarga ehtiyoj haqida hududiy istiqbol rejalarni tuzishga erishiladi.

Bu darajada yosh mutaxassislarga ijtimoiy yordam ko'rsatish uchun hududlardagi hamma tashkilotlarning faoliyatlarini bir tizimga solish, ya'ni koordinatsiyalashtirish, bitiruvchilami ishga joylashtirishning ta'lim, axborot va ijtimoiy texnologiyalarini yara­tish, bitiruvchilami ishga joylashtirishga yordam berayotgan tash- kilotlarni moliyaviy ta'minlashni amalga oshiradilar.

Eng yuqori uchinchi darajada o'quv yurtlari bitiruvchilarini ishga joylashtirish davlat tomonidan boshqariladi. Davlat standart- larida o'quv rejalariga qator yangi tanlov fanlarining kiritihshi natijasida buyurtmachi korxonalar bilan aloqani yaxshilashga, amaliyotlarni ularda o'tkazishga va mehnat bozoriga moslashgan mutaxassislar tayyorlashga erishiladi. Yosh mutaxassislaming ish bilan bandhgini boshqarish ularning o'z mehnat qobiliyatini to'liq namoyon qilishi uchun munosib ish o'rinlariga ehtiyojini va jamiyatning ishchi kuchiga bo'lgan talablarining moshgini ta'minlashdan iboratligidan kelib chiqib, yosh mutaxassislarni ishga joylashtirishni boshqarishda quyidagi tamoyilni taklif qilamiz (9.8-rasm).

Bundan maqsad, yosh mutaxassislarni ma'naviy yetuk va yuqori malakali qilib tarbiyalash bo’lib, u, asosan, ikki omil,