Kasb tanlashga

Mehnat ta’limida didaktik tushunchalar. 
O 'zbekistonda m u s­
taqillik yillarida kadrlar tayyorlash, m alakasini oshirish va u larn i
46

---

q ay ta tayyorlash tizim larid a m u h im o'zgarishlar kiritildi: yangi 
pedagogik, axborot texnologiyalar, ta ’lim tizim larid a jadallashtirib 
o‘qitish negizida barcha ta ’lim subyektlarini fikrlash qobiliyatla­
rin i rivojlantirishga intilish va ayniqsa, m ehnat ta ’lim in in g bar- 
cha jih a tla rin i 
0
‘quvchilarga politex nik tam oyillarga tayanib keng 
va m azm u n li yetkazish katta pedagogik-m etodik aham iyatga ega.
Bu b o rada m azkur m avzuda m eh n at ta ’lim in in g didaktik tu - 
shunchalariga to ‘xtalib o ‘tiladi.
M a ’lumol —
o ‘qitish jarayoni va u nin g natijasi hisoblanib, 
o ‘quvchida bilim , iqtidor va ko‘n ik m a larn in g o ‘zlashtirilganligini, 
bilish qobiliyati o‘sganligi va u lar asosida ilm iy dunyoqarash, 
shaxsiy sifatlar shakllanganligini, u la rn in g ijobiy kuchlari va qo- 
biliy atlarin in g qay darajada rivojlanganligini anglatadi.
Tcñim -
m a’lu m m aqsadga yo‘naltirilg an , rejali ravishda 
am alg a o shiriladigan «o‘q itu v ch i-o ‘q u v ch i-o ‘qituvchi» m uloqoti 
b o ‘lib, u n in g natijasida o‘quvchida m a ’lum ot, tarbiya va um um iy 
sh ak llan ish , rivojlanish am alga oshadi. O d am larn in g m a’lum oti 
faqat t a ’lim n ig in a natijasi bo‘lib qolm ay balki o ta -o n a va oila 
tarbiyasi, o ‘z -o ‘zini tarbiyalash va om m aviy axborot vositalari­
n in g (kino, radio, zangori ek ran va hokazo) ta ’sirida am alga 
o sh irilad i.
Bilim —
o ‘rganayotgan obyekt haqida u n in g m uh im xususi­
yat va sifatlarini, obyektning m a ’lum jih a tla rin i biz tushuncha- 
la rd a ifodalaym iz va o ‘rganam iz. D em ak tu sh u n ch alar tizim in i 
o ‘zlashtirish orqali o ‘rganilayotgan obyekt haqida zaru r bilim ga 
ega b o ‘lam iz.
0 ‘quvchining bilim i tabiat va ja m iy atn in g rivojlanish qonuni- 
y atlarin i aks ettirgan fan qo nu n lari, tu shu nchalar, ashyoviy d a ­
lilla rn i o ‘zlashtirishga yo‘naltirilgan pedagogik faoliyatning nati- 
jasidir.
M ehn at ta ’lim idagi bilim lar o ‘rganayotgan obyektning (egov, 
arra , stanok, m ashina va boshqa m eh n at obyektlari) vazifasi, tu ­
zilishi, ishlash qoidalari, tayyorlanadigan m ateriallari, qo‘llash 
texnologiyasi, ishlashda e ’tibor beriladigan xavfsizlik texnikasi, 
ta ’m irlan ish in i o ‘quvchilar h am nazariy, h am am aliy holatda 
qo ‘llash texnologiyasini bilishlari shart. D TS nuqtayi nazaridan 
o ‘quvchilar o‘zlashtirgan h olatini (bilim , k o 'n ik m a, m alaka va 
m ah o rat, tajriba, ijod, takom illashtirish), darajalarini (mezon, 
m e ’yor), doirasini belgilaydi. 0 ‘quvchilar m eh n at obyektini: h ar
47

---

tom onlam a, chuqur keng, tor, atroflarga o'zlashtirib: «5», «4», 
«3», «2» va «1» bahoga ega bo'ladi.
0 ‘quvchilar m ehnat ta ’lim i obyektini: egovlashi, arralashi, 
parm alashi, ovqat tayyorlashi, texnikani o'rganishi va hokazo 
texnologik operatsiyalarni o'zlashtirishi, o'rganishi, bajarishi 
o'quvchini yana bir pog'onaga k o'tarib ko'nikm a darajasiga olib 
keladi. Bu borada bilim larn in g haqiqiyligi va to'g'riligi bevosita 
am aliyotda q o'llanilishi bilan aniqlanadi. B ilim larni q o 'llan ish i 
o'z navbatida m a ’lum ish-harakat usullarining m aqsadga m uvo- 
fiQligi, tezligi, aniqligi va shu kabilarga ko'ra kasbiy m ahorat d a ra ­
jasi aniqlanadi. Kasbiy m ahorat darajasi shartli ravishda k o 'n ik m a 
va m alakalar shaklida talqin etiladi. A gar bilim lar am aliyotda 
m a’luiTi m antiqiy ketm a-ketlikda, lekin o'ylab m a’lum m a’n o d a 
sekinroq bajarilishi k o'n ik m a sifatida, tez fursatlarda bajarilishi 
esa malaka deb talqin etiladi.