Kasb tanlashga

Bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirishning mustahkamligi
va puxtaligi.
Y uqorida tilga olingan tam oyillar u n u m li m ehnat 
asosida va u n u m li m ehnat jarayonida m ehnat ta ’lim in i berish­
ni, ya’ni o'quv ustaxonalarida ijtimoiy foydali m ehn atga tayyor- 
lashini ko'zd a tu tadi. Biroq unum li m ehnat va u n in g obyektlari 
o'q u v ch ilar uch u n tushunarli bo'lishi, bajariladigan ish lar u lar­
ning q o 'lid an keladigan bo'lishi kerak.
M ehnat ta ’lim i h am da unum li m eh n atn in g b ir butunligidan 
ta ’lim n in g tarbiyaviy xususiyatga ega ekanligidan iborat didaktik 
tam o y illar kelib chiqadi. Z ero, unum li m eh n at o'q u v ch ilarn in g
texnik b ilim larin i o'zlashtirish h am da u la rn in g h a r tom o nlam a 
rivojlanishiga yaxshi ta ’sir ko'rsatadi. Bu o 'rin d a quyidagi so 'zlarn i 
eslatib o 'tish o 'rin lid ir: yosh avlodni o'qitish bilan baravar un um li 
m ehnatga o 'rgatm asd an tu rib kelgusi jam iy atn in g oliy m aqsadini 
tasavvur qilib bo'lm aydi, ch u n k i un u m li m ehn atsiz o'qitish va
39

---

bilim olm asdan turib uijum li m ehpat:q ilish ham texnika va fan­
ning hozirgi darajasi talab qilgan yuksaklikka yetisha olm agan 
bo‘iar edi.
M ehnat ta ’h m i o'q uvchjlarniipipddiy boyliklar yaratishda q a­
tnashishi uchun shart-sharoit tu g'dirad i. C hunonchi, ko‘pgina 
m aktablarda o ‘quv ustaxonalari orqali korxonalar; otaliqqa o lin ­
gan bolalar bog‘chalariga, o ‘yinchoqlar va asboblar tayyorlashda 
yordam ko‘rsatilm oqda, ta ’hm -tarbiya m aqsadlarida va xo‘jalik
ehtiyojlari uchun zaru r bo‘lgan turli ashyolarni tayyorlashm oqda. 
Shu bilan birga, m ehnat ta ’lim i darslari o ‘quvchilarga un u m li 
ijodiy m ehn atn in g yaratuvchanlik rolini chuqurroq tushunish va 
his etishlariga yordam beradi.
Biroq, o ‘quvchilarning unum li m ehnati m ehnat ta ’limi ham da 
tarbiyasining asosi sifatida ta ’lim -tarbiya vazifalariga bo‘ysundirili- 
shi lozimligini unutm aslik shart. B inobarin o ‘quvchilar tom onidan 
tayyorlanadigan m ehnat obyektlari m ehnat ta ’lim i dasturi talab ­
lariga to ia javob berishi kerak. U larni tayyorlash esa 
0
‘quvchilar­
ning qo'lidan keladigan bo'lishi, ya’ni ularning rivojlanish daraja­
siga, jism oniy kuch va bilim im koniyatlariga tushunarii bo‘lishini 
osonlik deb tushunm aslik kerak. Oson o‘quv m aterialini 
0
‘quvchilar 
qiynalm asdan o‘zlashtiradilar, bu esa ularning aqliy faolligi va ijodiy 
mustaqilligining rivojlanishiga unchalik yordam bermaydi,
M ehnat ta ’lim in ing tushunarii bo‘lish tam oyili talablarini h i­
sobga olib bajarish 
0
‘quvchilarning qo‘lidan keladigan ishga mos 
vaqt m e’yori belgilash ju d a m uhim dir.
M ehnat ta ’lim in in g tushunarii b o ‘lishi foydalanayotgan ta ’lim 
m etodlariga, ko‘rgazmaIi vositalarga, darsning m aterial bilan 
qanday ta ’m inlanganligiga, o ‘qituvchining darsga qanday tayyor- 
langanligiga va hokazolarga bog‘liq b o ‘ladi. Bunda o‘quvchilar 
faqatgina o ‘tilayotgan darsni o ‘zlashtirib qolmay, oldingi o ‘tilgan 
darslar yuzasidan m alaka va ko‘n ik m alarn i tam oyillashtiradi- 
lar, kerak b o ‘lib qolganda esa ishga tu shirib am aliyot niobayni- 
da qo‘llaydilar. Ongli va puxta b ilim n i o ‘zIashtirish m aqsadida 
o ‘tilgan m ateriallarni tizim li ravishda takrorlab borish yangi m a ­
teriallarn i m ustahkam lash choralarini ko‘rish zarurligini nazarda 
tutadi. Bunga esa tushunarii bayon etish, m ashqlar o ‘tkazish, il­
gari o ‘tilganlarni o ‘z o ‘rnida tak ro rlash , o ‘quv m aterialini oh ista- 
lik bilan m urakkablashtira borish, o ‘qituvchilarining bilim larin i, 
hisobga olib borish yo‘li bilan erishiladi. 0 ‘quvchilar m ehnatga
40

---

doir texnik m a iu m o tla rn i esdan chiqarib qo‘ym asliklari uchun 
o‘qituvchi o iilg a n m ateriallarn i m u ntazam ravishda so i'ab tu ­
rishi kerak. 0 ‘quvchilar texnik b ilim larn i z a ru r darajada puxta 
o‘zlashtirishi uchun o ‘qituvchi yangi m aterialn i oi'gatish davo­
m ida o iilg a n m avzuni m ustah k am lab borishi lozim. D arsning 
ana shu tom oni o‘qituvchiga o ‘q u vchilarning m azkur m avzuni 
o‘zlashtirish darajasini aniqlash im k o n in i beradi.
B inobarin m ehnat ta iim i d astu r talablariga to ia javob berish 
kerak, ularn i tayyorlash esa o ‘q u vchilarning q o iid a n keladigan 
b o iis h i, ya’ni ularning rivojlanish darajasiga, jism oniy kuchi va 
bilim im koniyatlariga to ‘g ‘ri kelishi zarur.
B ilim , k o iiik m a va m alak alarn i o ‘zlash tirish ning m ustahkam
va p u x ta b o iish i shunday o ‘quv jaray o n in i taqazo etadiki, unda 
o‘quvchilar o ‘zlarining b o ia ja k faoliyatlari uchun zaru r b o ia d ig an
bilim , m alaka va k o iiik m a la rn i iloji boricha asosliroq egallaydi- 
lar: u larn i xotirada qayta tiklay o ladilar h am da nazariy va am aliy 
vazifalarni hal etishda foydalanadilar.