Kasb tanlashga

Mehnat ta’limi darslarini kuzatish va tahlil qilish. 
Davlat 
ta ’lim stan d artlari talablariga javob beruvchi zam onaviy m uta- 
xassislarni tayyorlash bevosita o ‘qituvchining ilm iy-m etodik p o - 
tensiali, kasbiy m ahorati, uning m as’uliyati va tashabbuskorligiga 
bog‘liq.
0 ‘qituvchining 
m ashg'ulotlarni 
tashkillashtirishdagi 
ko‘p 
qirrali faoliyatini bir yoki ikki ko‘rsatkich yordam ida tavsif- 
lab bo‘lm aydi. 0 ‘quv ishlari o ‘qituvchining pedagogik m a h o ­
ratini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkich sanaladi. O 'z navbatida 
o'qituvchining pedagogik m ahorati o ‘tilayotgan mashg^ulotlar si­
fati bilan belgilanadi. Bu 
0
‘rinda m ehnat ta ’lim i va kasb ta n la sh ­
ga yo‘llash m ashg‘ulotlarini tashkillashtirish m etodlarini to ‘g‘ri 
joriy etish m u h im aham iyatga ega.
M ehnat ta ’lim i va kasb tanlashga yo‘llashda olib boriladigan 
rnashg‘ulotlarni tahlil qilish o ‘qituvchining pedagogik faoliyati­
ni va u n in g ilg‘o r tajribalarini o ‘rganish va om m alashtirish n ing
m uhim shakílaridan biri sanaladi.
Bunday m ashg‘ulotlarni kuzatishga bir qancha talablar qo‘- 
yiladi:
1) kuzatilgan m ashg‘ulotdan asosiy m aqsad;
2) o ‘qituvchining ogohlantirishi;
3) fan xususiyatlarini hisobga olinishi;
4) am aliy m ashg‘ulotning oxirigacha kuzatiiishi;
42

---

5) kuzatilgan m ashg ‘u lo tn in g ta h lil etilishi.
M ehnat ta ’lim i va kasb tan lash g a yo'llashda olib boriladigan 
m ash g 'u lo tlar turli m aq sadlarda kuzatilishi m u m k in . K o‘p yillik 
ish tajribalarini o ‘rganish m aqsadida, yosh o ‘qituvchiga m eto d ik
yordam ko‘rsatish, o ‘quvchilarn in g b ilim larin i aniqlash va b a ­
ho lash bo‘yicha o ‘qituvchining ish uslubini o ‘rganish va hokazo. 
M ashg‘ulo tn i kuzatish u ch u n avvaldan tayyorgarlik ko‘riladi. 
0 ‘qituvchi ogohlantiriladi. K uzatuvchi esa m ashg‘ulot ishlanm asi 
bilan tan ishad i, m ashg‘u lo tn in g m aqsadini aniqlaydi va kuzatish 
uch u n bir qancha to p sh iriq h am d a savollar tuzadi.
M ashg‘u lotlarni kuzatish natijasida o‘qituvchining m ashg‘u- 
lo tlarn i tashkil qilishdagi faoliyati quyidagi 4 g u ru h ko‘rsatkich- 
lari asosida sam arali b ah olanishi m um kin:
1. M ashg‘ulo1ning tashkiliy jih a td a n talabga javob berish d a ­
rajasi.
2. M ashg‘ulol uchun tan lan g an ta ’lim m eto d larin in g talabga 
javob berish darajasi.
3. O g‘zaki la ’iim m eto d larid an foydalanish.
4. A m aliy ta ’lini m etodlarini qo‘llash.
Ta’lim
m etodi 
tu sh u n ch asin in g m ohiyati 
o ‘qituvchi va 
o ‘quvchining o ‘zaro birgalikdagi faoliyati an iq m aqsadli, boshqa- 
riluvchi jarayon ekanligini ta ’kidlaydi. Shu sababli birinchi 
ko‘rsatkich sifatitla m etodlarga oid qayd etilgan ikki asosiy tu ­
shuncha: m aqsadning aniq belgilanishi va boshqariluvchanlikni 
ta ’m in lash uchun avvalo m ashg‘u lotning tash kiliy jih a td a n ta ­
labga javob berish darajasi kiritildi.
M ehnat ta ’limi va kasb tan lash g a yo‘llashda olib boriladigan 
m ashg‘ulotlarda turli m eto d larn i q o ‘llagan holda tash k illash tiri- 
ladigan m ashg‘ulot bo ‘lgani u ch u n ikkinchi ko‘rsatkich sifatida 
bu m etod larn ing to ‘g‘ri ta n lan g an lig i olindi. M os ravishda ta n ­
lab olingan m etodlarsiz o ‘qitish ja ray o n in in g m aqsad va vazifala­
rin i h al etishga yoki o ‘quvchilar to m o n id an o ‘quv m aterialining 
o ‘zlashtirilishiga erishib b o ‘lm aydi.
Q uyida sanab o ‘tilgan ko‘rsatkichlar m azm u nig a to ‘xtalib 
o ‘tiladi:
1. 
M ashg‘ulotning tash k iliy jih a td a n talabga javob berish d a ­
rajasi quyidagi ko‘rsatk ich lar y o rdam ida o ‘rnatiladi:
1.1. 
M ashg‘u lo tn in g o ‘z vaqtida boshlanishi. M ashg‘ulotga 
o ‘z vaqtida kelish va m ash g‘u lo tn in g o ‘z vaqtida boshlanishi
43

---

o ‘qituvchi intizom ini tavsiflovchi m u h im ko‘rsatkichlardan biri 
bo‘lib hisoblanadi.
1.2. M ashg‘ulot xonasining darsga tayyorgarlik darajasi. Toza, 
ozoda va shinam b o ‘lgan sin f xonasi m ashg‘ulotning m aroqli 
o ‘tilishini ta’m iniaydigan o m illard an biri.
1.3. S in f ju rn a lin i yuritishi. H ar bir o ‘qituvchi sin f ju rn alid a 
davom atni, o ‘tilayotgan m ashg‘ulot m avzusini, uyga beriladigan 
vazifa va to psh iriqlarni qayd qilib borishi zarur.
1.4. D avom at darajasi. 0 ‘quvchilarning m ashg‘ulotga q atn a­
shish darajasi u larn in g o ‘qituvchi to m onidan m ashg‘ulotning 
tashkillashtirilishi, uning qiziqarliligi va sam ardorligini belgilov­
chi m uhim o m illard an biri hisoblanadi.
1.5. M ashg‘ulotga sababsiz qatnashm ayotgan o ‘quvchilarga 
nisbatan ko‘rilayotgan chora. 0 ‘quv ch in in g sababsiz m ash g ‘u- 
lotga kelm asligi, b ir to m o n d an u n in g o ‘qishga bo‘lgan m a s’u- 
liyatsizligi va loqaydligi bilan belgilansa, ik kin chi to m o n d an
o ‘qituvchining m ashg‘ulot berish darajasi o ‘quvchiIarni q o - 
niqtirm ayotganligi yoki qoldirilgan m ashg‘ulotlarni qo‘shim cha 
ravishda o ‘zlashtirishi o ‘qituvchi to m o n d an talab qilinm ayotgan- 
ligi bilan izohlanishi m um kin.
1.6. M ashg‘ulot jarayonida o ‘quvchilarning intizom i va faollik 
darajasi. M ashg‘ulot talab darajasida o ‘tilgandagina sin f xonasida 
tartib va 
0
‘quvchilar faolligi ta ’m in lanad i.
0 ‘quvchilarning vaqti-vaqti bilan m ashg‘ulot mavzusiga oid 
savollar bilan m urojaat qilishi, o ‘z m uiohazalarini bayon qilishi 
m ashg‘ulot jarayonidagi faollik va in tizo m n in g m avjudligidan d a- 
lolat beradi.
2. 
M ashg‘ulot uchun tan lan g an ta ’lim m etodlarining talab - 
ga javob berish darajasi quyidagi k o'rsatkichlar yordam ida o ‘rn a- 
tiladi:
2.1. M ashg‘ulot ish lan m asinin g mavjudligi.
2.2. M ashg‘ulot m avzusining « 0 ‘quv rejasi va dasturi talab- 
lari»ga mos tushish darajasi. 0 ‘quv rejasiga binoan o ‘qitilayot- 
gan m avzular h aftalar bo‘yicha taqsim langan bo‘lib, m ashg‘ulot 
jadvali qayd etilgan soatlarga asoslangan holda o ‘tilm og‘i lozim .
2.3. Ta’iim m eto d in in g ilm iy-nazariy saviyasi va zam onaviy- 
lik darajasi. M ashg‘ulot uchun tan lang an ta ’lim m etodi o ‘zida 
hozirgi zam on m u am m o larin i aks ettirishi lozim. Aks holda ta n ­
langan m etod eskirgan, davr talabiga javob berm aydigan darajada
44

---

b o ‘ladi. B unday hol o'qituvchining o ‘z ustida ishlam ayotganligi- 
d an dalolat beradi.
2.4. T a’lim m etodining qabul qilinuvchanlik darajasi. M ash- 
g 'u lo t ishlanm asi m atni ravon, aniq va sodda tild a yozilishi zarur. 
S hund agina u o'quvchilarga tushunarli qilib yetkazilishi m um kin.
2.5. T a’lim m etod larin ing tarbiyaviy ta ’sir darajasi. O 'qituvchi 
o 'q u vchilarida bilim , k o 'n ik m a va m alak alarin i shakllantirishi 
b ilan birga ularni m illiy istiqlol m afkurasi ru h id a tarbiyalashi 
lozim . B uni m ashg'ulot mavzusi bilan bog'lagan holda, fanga oid 
tu sh u n ch alar bilan uyg'un ravishda am alga o shirish lozim .
3. 
O g'zaki ta ’lim m etodlaridan foydalanishda o'qitish jaray o n i­
dagi a n ’anaviy u sullardan (m ashg'ulotni d id ak tik talab lar asosida 
o 'tk az ish , m ashg'ulot vaqtining asosiy q ism ini yozdirish) u ning 
faol u sullari (suhbat, m uam m oli vaziyatlar uyushtirish, test va 
am aliy o 'y in larn i qo'llash kabi pedagogik texnologiya elem entlari­
dan foydalanish)ga o 'tish o'q u v ch ilarn ing fanga b o 'lg an qiziqishi­
ni y an ad a oshiradi. Shu nuqtayi n azardan , og'zaki ta ’lim m etod- 
lariga baho berishda quyidagi ko'rsatkichlarga e ’tib o r beriladi:
3.1. M avzim i bayon qilish sifati, un in g m u am m o li o 'tish d a ­
rajasi. D iktovka tarzida o 'tiladig an m ash g 'u lo t u n in g faolligini 
ta ’m in lam ay d i, o'quvchilarni m uloqotga chorlam aydi. N atijada 
m ash g 'u lo t o 'ta qiziqarsiz va zerikarli o 'tad i.
M ashg 'u lotni suhbat shaklida uyushtirish o'qitish sam arador­
ligini oshirad i, o'quvchilarning esa m avzuni qabul qiluvchanligi- 
ni b ir n ech a baravar ko'proq ta ’m inlaydi.
3.2. M ashg'ulotni o 'tish jarayonida o 'q itu v ch in in g o'quvchilar 
bilan bo g'lan ish darajasi. O 'qituvchi o 'q u v ch ilarn in g yuksak in ­
tiz o m in i ta ’m inlagan holda m ash g'u lo t davom ida u yoki bu 
m u lo h azalar bilan bahslashishga chorlab borishi lozim . Birorta 
o'quvchi m ashg'ulot vaqtida mavzuga oid b o 'lm ag an ish bilan 
m ash g 'u l bo'lm asligi kerak.
3.3. M ashg'ulot o 'tish jarayonida k o'rgazm ali qurollar. Tex­
n ik a vositalari va axborot texnologiyalarini q o 'llash darajasi. 
M ash g 'u lo tn in g jozibali va ko'rgazm ali o 'tish i k o 'p jih atd an
o 'q itu v ch in in g m ashg'ulot jarayonida jadval, sxem a, diagram - 
m alar, albom va boshqa didaktik m ateriallard an foydalanish d a ­
rajasiga bo g'liq bo'ladi. Jadval, sxema va d ia g ra m m a larn i doskaga 
chizib ko'rsatish o'quvchilarning qabul qiluvchanlik daraja­
sini osh irsad a, lekin ularn i chizish o 'q ituv ch in in g vaqtini oladi.
45

---

N atijada m a zk u r m avzu uchun ajratilgan vaqtda o‘tilishi lozim
b o ‘lgan savollar o ‘tilm ay qoladi.
4. 
Am aliy ta ’lim m etodlarini qo‘llash. M ehnat ta ’lim i ta­
ñida beriladigan o ‘quv m ateralining xarakteriga ko‘ra am aliy 
mashg‘ulotlar boshqa o‘quv predm etlaridan farq qiladi, bu esa 
ta’lim m etodlaridan foydalanishda qator o‘ziga xos xususiyatlarni 
keltirib chiqaradi. 0 ‘qituvchi tom onidan bu xususiyatlarni to ‘g‘ri 
e’tiborga olinayotganligi quyidagi ko‘rsatkichlar asosida baholanadi;
4-h A m aliy ta’h m m eto d larid an foydalanishda o ‘qituvchi m a ­
horati quyidagi o m illar orqali baholanadi; m ashg‘ulot vazifalari- 
ning bajarilishini rejalashtirish, tezkor rag‘batlantirish, yo‘llanm a 
berish va n azorat qilish, yo‘l qo'yilgan k am ch ilik lar sabablari- 
ni aniqlash, ta ’lim m aqsadiga to ‘la erishishni ta ’m inlash uchun 
tegishli tu zatish lar kiritib borishga erishish.
4.2. A m aliy m ashg‘ulotlarda yo‘riqnom a berishni to ‘g‘ri ta sh ­
kil etilganligi. H ar qanday m ashg‘uIotlar davom ida kirish, joriy 
va yakuniy yo'riqnom a berilishi shart. Y o'riqnom a berishda unga 
nisbatan qo‘yiladigan didaktik talablarga am al qihnishi, og‘zaki 
tushuntirish va nam u n alarn i nam oyish qilish, shuningdek, baja­
rilgan ish ta h lili to ‘g ‘ri yo‘lga qo'yilishi lozim.
4.3. A m aliy m ashqlarning to ‘g‘ri tashkillashtirilishi. M ashqlar 
kasbiy ko 'n ik m a va m alakalarni sh ak llan tirishn in g negizi h iso b ­
lanadi. Ish 
0
‘rn in i tashkil qilishga, asboblarni sozlashga, dast­
labki m ehnat usullari va h arak atlarini o'zlashtirishga, k o 'n ik m a 
va m alakalarni takom illashtirishga doir m ashqlar m azm uniga 
ko'ra bir-biridan farq qiladi. O 'qituvchi bu boradagi xususiyat­
larni to'g'ri anglay olishi va am aliy qo'llashi m ashg'ulot sam ara­
dorligi ning m uhim belgisi hisoblanadi.
4.4. A m aliy m etodlar asosida o'tiladigan m ash g 'u lo tlarn ing
takom illashganlik darajasi. O 'q uvchilarning yog'och, m etall va 
boshqa m ateriallarga ishlov berishda tegishli ish qurollari h am da 
stanoklardan, tovush yozuvchi va nam oyish etuvchi uskunalar, 
ju m ladan, kom pyuterlar yordam ida m ashqlar bajarishdan o 'rin li 
foydalanishi bilan belgilanadi.
Kuzatilgan darsning tahlili o'qituvchilar jam oasi bilan m ax- 
sus yig'ilish o'tkazilib, o'qituvchi faoliyati barcha k o'rsatkichlar 
bo'yicha m uhokam a qilinadi va unga kerakli tavsiyalar beriladi.
2.