Kasb tanlashga

3. 
Ustaxonada o‘quvchining ish o‘rnini tashkil etish. 
Ish o‘rni 
deganda ustaxonaning bir o'quvchi tom onidan o‘quv ishlab 
chiqarish ishlarini bajarish uchun zarur b o lg an asbob-uskunalar 
(dastgoh, stanok) va moslamalar maqsadga muvofiq joylashgan 
maydonchasi tushuniladi. Ish o‘rnini o‘quvchi ish vaqtida o‘z 
gavdasini ancha qulay tutib turadigan, ortiqcha harakatlar qil- 
maydigan darajada tashkil etilishi maqsadga muvofiq deb hisobla­
nadi. Ayniqsa, tiskilar o‘quvchining bo‘yiga qarab to ‘g‘ri baland- 
likda o‘rnatilishi katta ahamiyatga ega. Bu talablarning buzilishi 
ish natijalarining kamayishiga, to‘g‘ri m ehnat malakalarining sust 
tarkib topishiga, ba’zan esa kasb kasalliklarining paydo bolishiga 
olib keladi.
0 ‘quvchining ish joyida mavjud bo‘lgan ish va nazorat-o‘lchov 
asboblarining miqdori va xillari yetarli holda bo‘lishi kerak. M a­
salan, pedagoglar m ehnatini ilmiy asosda tashkil etish nuqtayi 
nazaridan randa, taxtani uzunasiga tiladigan yoysimon arra, is­
kana, metall qirqadigan dastarra va qaychi yoki nazorat-o‘lchov 
asboblari shtangensirkullar, mikrometrlar, 90° li go‘niyalar va 
boshqa shu kabi asboblar har bir o ‘quvchining ish joyida doimo 
turishi nozarurat hisoblanadi. Gap shundaki, ish vaqtida ulardan 
foydalanish koeffitsienti juda past bo‘ladi, shuning uchun bu as- 
boblardan bir o‘quvchi emas, balki bir vaqtning o‘zida bir necha 
o‘quvchi foydalanishi kerak. Shu munosabat bilan o‘quvchining 
ish jo ‘yini tashkil etishga ham yangi talablar qo‘yiladi. Barcha 
shaxsiy asboblar vazifasiga qarab ishlayotgan o‘quvchiga yaqin 
joyda dastgoh ustida turishi kerak. Ko‘pchilik fbydalanadigan 
asboblar ishlayotgan o‘quvchilarning ish joylariga baravar uzoq- 
likka qo‘yilishi kerak.
Dastgohlar turli ishlash operatsiyalari ni muvaffaqiyatli baja­
rishga imkon beradigan va m ustahkam joylashtirilgan ish kons- 
truksiyalaridan iborat bo‘lishi kerak. Masalan, bir o‘rinli slesar-
252

---

lik dastgohi 800—850 m m (duradgoriik dastgohi 750—780 mm) 
baiandlikda o ‘rnatilishi va u yog‘ochdan yoki m etallardan tay­
yorlanishi lozim. Dastgoh o‘rnatiladigan stol taxtadan ishlanadi, 
Listiga 1,5—2,0 m m qalinlikda po ‘lat tunuka qoplanadi va peri- 
metri bo‘yicha 25x25 m m li burchak qilib qoplanadi, dastgoh 
qulay o ‘rindiqqa ega bo‘lishi, undan o‘quvchi va instuktajlar dam 
olishi vaqtida foydalanishi, yozuvlar, eskizlar tuzish uchun esa 
unda suriluvchi planshet ham bo‘lishi zarur. Dastgoh stolida 
aylanuvchi qurilmaga ega bo‘lgan paralel slesarlik tiskilari mus- 
tahkam langan b o iish i zarur. Ish va kontrol o‘lchov asboblari 
dastgohning aniq joyida turishi lozim. Ish vaqtida o ‘ng qo‘l bi­
lan olinadigan asboblar (bolg‘a, egov, dastarra, metall qirqadigan 
qaychi va hokazolar) tiskilarning o‘ng tom onida muayyan ta r­
tibda joylashishi kerak. U lardan chap qo‘l bilan olinadiganlari 
chap tom onda turadi. Kontrol o‘lchov asboblari dastgoh stolining 
old tom onida, o‘ng tomonga yaqin joyda turadi. Ish o ‘rnidagi ana 
shunday tartib o‘quvchining butun ish vaqti davomida saqlani- 
shi kerak. 0 ‘qituvchi yoki usta o ‘quvchilardan ish o ‘rnini tashkil 
etish qoidalariga amal qilishini doimo talab qilib turishi kerak. 
Ish asboblari, ayniqsa, nazorat-o‘lchov asbobi ish o‘rniga o ‘yib 
qo‘yilishi m um kin emas, bunday hollarda ulardan foydalanish qi­
yin bo‘libgina qolmasdan, shu bilan birga noto‘g‘ri foydalanish va 
saqlash natijasida u tezda ishdan chiqadi. 0 ‘quvchilarga ish o‘rnini 
to ‘g‘ri tashkil etish odatini singdirish uchun o‘qituvchi yoki usta 
ularning bajargan ishlariga baho qo‘yish vaqtida o‘quvchining bu­
tun m ashg‘ulot davomida ish o ‘rnini qanday tutganligini ham 
hisobga olishi kerak.
D astgohlar konstruksiyalari sozlovchi qurilmaga ega bo‘lishi, 
ular yordam ida dastgohlarni o‘quvchilarning bo‘yiga qarab mos- 
lash, shuningdek dam olish uchun qulay aylanuvchi o‘rindiqlari, 
yozish va grafik ishlari uchun suriluvchi planshetlar bilan 
ta ’m inlanishi kerak. Xavfsizlik texnikasi bo‘yicha muhofaza tur­
lari dastgohga m ahkam lanishi va zarur bo‘lganda dastgoh stolga 
olib qo‘yilishi kerak.