Kasb tanlashga

ko ‘rgazmaU metodlar
ham alohida 
aham iyatga ega. K o‘rgazm ali m eto d n in g quyidagi tu rlari mavjud:
Ushbu m eto d lard a n foydalanish zaruriyati ko‘rsatm alilik t a ­
m oyiliga am al qilish m aqsadga m uvofiq ekanligida ko ‘rinadi.
169

---

I^etlagogik-psixologik yo‘nalishda oiib borilgan tad qiqotlar n a ti­
ja larid an m a’lum bo'ladiki, shaxs to m o n id an o ‘zlashtirilayotgan 
bilim larn ing 85 foizi ko‘rish retseptorlari yordam ida o ‘z- 
lashtiriladi,
Ko‘rgazm ali m etodlar — bu ko‘rsatm ali qurollarni nam oyish 
(ko'rsatish) qilish, m ehnat usullarini ko‘rsatish; o ‘quvchilarning 
mustaqil kuzatishlari; o'quv-ishlab chiqarish ekskursiyalari.
Ko‘rsatm ali qurollarni nam oyish qilish (ko‘rsatish) m etodi yor­
dam ida o ‘quvchilarda m ehnat h arak atlarin in g m uayyan va aniq 
obrazi shakllanadi. U lar unga taqlid qiladilar va o ‘z h arak atla­
rini qiyoslaydilar. M azkur m etodning q o ‘llanilishi kasb ta ’lim ida 
ko‘rgazm alik tam oyilining yaqqol nam unasi bo‘lib hisoblana­
di. Kasb ta ’lim i darslarida ko‘rsatm ali qu rollarning turli xil va 
shakllaridan foydalanish o ‘qituvchining tu sh u n tirishlarin i yaxshi 
idrok qilish ham da o ‘zlashtirishlarga, m alakalarning m ustahkam
shakllanishiga yordam beradi. Plakatlar, sxemalar, modellar, m a- 
ketlarni nam oyish qilish bilan b ir qatorda harakatdagi ish quroli, 
asboblar, m oslam alar xomashyolar, buyu m larn in g nam unalari va 
hokazolarni ko‘rsatish ham katta aham iyatga ega.
Namoyish metodi
o ‘rganilayotgan obyekt harakat dinam ikasini 
ochishda, pred m etnin g tashqi ko‘rinishi, ichki tuzilishi haqida 
m a’lum ot berishda keng qo'llaniladi.
Tabiiy obyektlarni nam oyish qilishda, odatda, u ning tashqi 
ko‘rinishi (shakli, hajm i, m iqdori, rangi, qism lari, ularning 
o‘zaro m unosabatlari)ga e ’tibor qaratiladi, so‘ngra ichki tuzilishi 
yoki alohida xususiyatlarini o ‘rganishga o ‘tiladi. Ko‘rsatish ko‘p 
holatlarda o ‘rganilayotgan obyektlarning subyekti yoki c h iz m a ­
si yordam ida kuzatiladi. Tajribalar nam oyishi esa sin f taxtasiga 
chizish, maxsus jiho zlar yordam ida ko‘rsatish hisobiga am alga 
oshadi.
Predm etlar, hodisa yoki jarayonlarni tabiiy holatda nam oyish 
qilish yanada ko‘proq sam ara beradi, biroq, bunday nanjoyishni 
am alga oshirish har doim ham m u m k in bo‘lavermaydi. Shu sa­
babli tabiiy predm etlarni nam oyish qilishda su n ’iy m uhitga m u- 
rojaat qilishadi (m asalan, hayvonlar bilan hayvonot bog‘ida, turli 
o ‘sim liklar bilan esa issiqxonalarda tanishish), su n ’iy obyektlar 
(maket, model, mulyaj, skelet va boshqalar)dan foydalaniladi.
M etod yordam ida o‘qituvchi o ‘quvchilarni m ustaqil ravishda 
obyektlarni o ‘rganish, zaruriy o ‘lchov ishlarini olib borish, a lo ­
no

---

qadorlikni o ‘rnatish, hod isalarn ing m ohiyatini anglab yetishga, 
faol bilish jarayoniga yo‘naltirishi lozim. N am oyish sam arasi ko‘p 
jih a td a n bilish jaray o n in in g o ‘quvchilar yoshiga m os holda to ‘g‘ri 
ta n lan ish i, u la rn in g diqqatini nam oyish etilayotgan predm etnin g
m u h im jih atlarig a yo‘naltirishiga bog‘liqdir.
0 ‘rganilayotgan m avzuning m azm uniga bog‘liq bo'lgan narsa, 
hodisa va voqealarni h am m a vaqt sin f sharoitida nam oyish qilish 
m u m k in bo'lm aydi. S huning uchun ham o ‘tilayotgan m avzuning 
xarakteriga qarab, ekskursiya m etodidan ham foydalaniladi. M az­
kur m etod sin f sharoitida — dars jarayonida qo‘llaniladigan ta ’lim 
m etodlaridan tu b d an farq qiladi. Ekskursiya narsa va hodisalar 
m ohiyatini tabiiy sharoitlar (ishlab chiqarish m uassasalari, ferm er 
va ja m o a xo‘ja lik lari, tabiat) yoki maxsus m uassasalar (muzey, 
ko‘rgazm a zallari va hokazolar)da bevosita o‘rg an ilish in in g ta sh ­
kil etilishidir. Ekskursiya bir vaqtning o'zida m ustaqil ta ’lim turi 
ham sanaladi.
K o‘rgazm ali m etodlardan foydalanishda quyidagi shartlarga 
am al qilish m aqsadga muvofiqdir:
9
ko‘rgazm alilikning o ‘quvchilar yoshi va rivojlanish daraja­
siga m os kelishi;
a nam oyish etilayotgan obyektlar barcha o ‘quvchilarga yaxshi 
ko‘rinib turish i;
o nam oyishda u n in g boshlang'ich bosqichi va asosiy jarayon 
(holat)larning ajralib turishi;
9
tajribalar nam oyishi m aket, jih o z, qurollar yoki tajriba sxe- 
m asini chizib ko‘rsatish asosida tashkil etilishi;
9 nam oyish va illyustratsiya o ‘quv m aterialin in g m azm u ni bi­
lan uyg‘u n b o ‘la olishi lozim.